نوجوانی یکی از حساس‌ترین دوران زندگی هر فردی است. برای من این دوره با اضطراب بالا، آستانه تحمل بسیار پایین و پرخاشگری همراه بود. بعضی از هم‌سالانم شرایط بدتری هم داشتند. مشکلات خانوادگی و شرایط اجتماعی از بیرون و تغییرات هورمونی از درون می‌توانست روان شکننده، ذهن ناپخته و جسم آسیب‌پذیر ما را شدیدا تحت تاثیر قرار بدهد. البته میزان این حساسیت‌ها از فردی به فرد دیگر متغیر است. اما آن‌چه بیش از هر عامل دیگری می‌تواند به نوجوان در پشت سر گذاشتن این دوره کمک کند، عاملی به نام تاب آوری است. افزایش تاب آوری نوجوانان کمک می‌کند آن‌ها برخورد منطقی‌تری با چالش‌ها داشته باشند، تغییرات درونی‌شان را راحت‌تر بپذیرند و بتوانند بر نیروهای تکانشی خود کنار بیایند. در این مقاله روش‌های افزایش تاب آوری نوجوانان را بررسی می‌کنیم. اما پیش از آن بیایید ببینیم تاب آوری در نوجوان به چه معناست؟
مهارت تاب آوری در نوجوانان به چه معنا است؟
مهارت تاب آوری به توانایی پذیرش مشکلات، پیدا کردن راه حل برای آن‌ها و پشت سر گذاشتن اتفاقات تکان‌دهنده است. یک نوجوان تاب آور همیشه خندان، آرام یا قدرتمند نیست. ویژگی مشترک نوجوانان تاب آور، روابط قوی و نزدیک، توانایی حل مسئله و مسئولیت‌پذیری است. آن‌ها نیز مانند همه هم‌سن و سالان خود غمگین و ناامید می‌شوند اما می‌توانند زودتر بر احساسات منفی خود غلبه کنند، شرایط سخت را تغییر بدهند و اگر امکان بهبود اوضاع وجود نداشت، شرایط و هیجانات نامطلوب خود را بپذیرند و اطمینان داشته باشند که اوضاع همیشه این‌طور نخواهد ماند.
تاب آوری از خانه شروع می‌شود، همان محیطی که کودک در آن به دنیا می‌آید، رشد می‌کند و شخصیتش شکل می‌گیرد. بنابراین والدین بیشترین تاثیر را بر روی تاب آوری فرزندان خود دارند. بخشی از این تاثیر به‌واسطه ژن‌ها منتقل شده است و بخش دیگری به شیوه تربیت و محیط کودکی بستگی دارد. بااین‌حال اگر اکنون فرزندان شما به نوجوانی رسیده‌اند و فکر می‌کنید تاب آوری کافی را ندارند، هنوز دیر نشده‌است. روش‌هایی برای افزایش تاب آوری نوجوانان وجود دارد که می‌توانید در مقام والدین، معلم یا خود نوجوان از آن‌ها کمک بگیرید.
7 مولفه تاب آوری در نوجوانان
گینزبورگ (Ginsburg) برای تاب آوری، تئوری جالبی پیشنهاد داد که به تئوری هفت‌سی (7C) شهرت دارد. بر اساس این نظر، تاب آوری در 7 زمینه بر روی شخصیت تاثیر می‌گذارد؛ هریک از این 7 مولفه در نوجوانان معنای خودش را پیدا می‌کند:
1. مولفه اول تاب آوری: احساس شایستگی
اولین C مربوط به احساس شایستگی یا Competence است. وقتی نوجوان با چالشی روبرو می‌شود، تلاش می‌کند عملکردی موثر در قبال آن از خود نشان بدهد. هرچه او در تصمیم گیری و حل مسئله بهتر عمل کند و تجربه‌های بیشتری به دست بیاورد، نتیجه نهایی این مبارزه ارزش بالاتری خواهد داشت. این نتایج ارزشمند به دستاوردهای متعدد تبدیل می‌شوند و احساس شایستگی نوجوان را تقویت می‌کنند.
2. مولفه دوم در تاب آوری: اعتماد به نفس
مهارت دومی که ارتباط مستقیم با تاب آوری دارد اعتماد به نفس است. هر بار که به جنگ یک مشکل بزرگ رفته‌اید و سربلند از آن بیرون آمده‌اید اعتماد به نفس شما نسبت به قبل بهبود پیدا کرده‌است. همین حالا که به یاد آن موفقیت قابل توجه افتاده‌اید احتمالا به خودتان می‌گویید: «چه خوب از پس آن بر آمدم!» این همان تفکری است که اعتماد به نفس شما را به مرور رشد می‌دهد. نوجوانان نیز که از سایر رده‌های سنی حساسیت بیشتری دارند از این قاعده مستثنی نیستند. هر دستاوردی، نتیجه یک عزم راسخ و تاب آوری است و به اعتماد به نفس بالاتر ختم می‌شود.
3. مولفه سوم تاب آوری: ارتباطات
C سوم مربوط به کانکشن (Connection) یا روابط است. اگر مقاله قبلی آرامشیار را خوانده باشید می‌دانید ارتباطات و تاب آوری چه رابطه تنگاتنگی با یکدیگر دارند. یکی از سه مولفه اصلی در رشد و بهبود تاب آوری کودکان، روابط و دلبستگی‌های سنین رشد است! نوجوان تاب آور روابط بهتری را ایجاد می‌کند و شبکه ارتباطی حامی از سوی خانواده و عزیزان، تاب آوری فرد را بهبود می‌بخشد.
4. مولفه چهارم: شخصیت
افزایش تاب آوری نوجوان با شخصیت او و زیرمجموعه‌های آن نیز رابطه تنگاتنگ دارد. نوجوان تاب آور با ارزش‌های شخصی خود در ارتباط است و نسبت به آن‌ها احساس مسئولیت می‌کند. او علاوه بر اینکه مسئولیت زندگی خودش و عواقب تصمیماتش را بر عهده می‌گیرد نسبت به دیگران نیز نگرش مراقبتی دارد. تاب آوری به مرور به افراد بینش تفکیک درست از نادرست و توانایی مدیریت مسئله را می‌دهد. این افراد از تجربه کردن نمی‌ترسند و اضطراب آن‌ها را راکد و ثابت نخواهد کرد.
5. مولفه پنجم تاب آوری: مشارکت و هم‌کاری
آن مثل معروف را شنیده‌اید که «پدر پیری در بستر مرگ، فرزندانش را به بالین خواند از آن‌ها خواست هر یک، تکه چوب نازکی با خود بیاورند»؟ خب، اگر یادتان نمی‌آید، نتیجه نهایی این ملاقات خانوادگی، این بود که چوب‌های کوچک و تنها به‌راحتی می‌شکنند؛ اما وقتی آن‌ها را با هم و در کنار هم دسته می‌کنیم، آسیب‌پذیری گذشته را ندارند و نمی‌توان به‌سادگی آن‌ها را شکست.
بر هیچ‌کس پوشیده نیست توانایی و کارایی ما در جمع هم‌هدف و همراه چند برابر می‌شود. نوجوان بی‌تجربه وقتی خود را جزئی از جمع می‌بیند و برای هدف مشترکی می‌جنگد، بینشی تازه به جهان پیدا می‌کند. او با خود فکر می‌کند دنیا به‌واسطه تلاش او، به جای بهتری تبدیل شده‌است و حالا وجود او مهم و ارزشمند است. احساس ارزشمندی و مفید بودن مستقیما با تاب‌آوری ارتباط دارد. بنابراین یکی از راهکارهای بهبود تاب آوری نوجوانان، تشویق آن‌ها به انجام کارهای گروهی و مشارکت است.
6. مولفه ششم: سبک‌های مقابله و کنترل
نوجوانی که بازه وسیعی از سبک‌های مقابله‌ای و شکل‌های دفاعی دارد راحت‌تر با مشکلات زندگی کنار می‌آید و برخورد موثرتری با چالش‌ها دارد. مهارت‌های اجتماعی، روش‌های کنترل و کاهش اضطراب و سایر مهارت‌هایی که به نوجوان در مدیریت شرایط اضطراب‌آور و پذیرش ناکامی‌ها کمک می‌کند از این دسته هستند. بنابراین افزایش تاب آوری نوجوانان با بهبود سبک‌های مقابله و مواجهه همراه است و برعکس، نوجوانانی که یاد می‌گیرند چطور با هر شرایطی روبرو شوند سبک‌های دفاعی خود را گسترش می‌دهند.
7. آخرین مولفه تاب آوری: مدیریت و کنترل
سنین نوجوانی پر از تصمیمات احساسی و رفتارهای تکانشی است. تصمیماتی که پایه و اساس منطقی برایشان وجود ندارد. بعضی از این اقدامات ممکن است تبعات جدی برای نوجوان به‌همراه داشته باشد. افزایش تاب آوری نوجوانان کمک می‌کند هیجاناتشان را به‌خوبی مدیریت کنند و خود را تاثیرگذار بر تصمیمات و عواقب آن‌ها بدانند.
راهکارهای بهبود تاب آوری دانش آموزان (به‌عنوان معلم)
برای اغلب معلمانی که با دانش‌آموزان در محدوده سنین نوجوانی آن‌ها در ارتباط هستند، جهت دادن درست به آن‌ها و کمک به رشد و پیشرفت‌شان، در کنار مواجهه با چالش‌های متداول این سن، اهمیت دارد. اگر شما هم از این دسته معلمان هستید (یا قصد دارید باشید)، با ما همراه باشید تا چند راهبرد تقویت تاب آوری دانش آموزان را به شما معرفی می‌کنیم:
1. تعیین اهداف شجاعانه، استفاده از تکنیک S.M.A.R.T
یکی از راه‌های افزایش تاب آوری نوجوانان و دانش آموزان، این است که به آن‌ها یاد بدهید اهداف قابل دستیابی و واقع‌گرایانه برای خود تعیین کنند. برای این کار می‌توانید از تکنیک هدف‌گذاری اسمارت (S.M.A.R.T) استفاده کنید. طبق این تکنیک اهداف تعیین‌شده باید 5 ویژگی مشخص را داشته باشند:
اهداف قابل تشخیص
اهداف باید مشخص (Specific) و قابل تشخیص باشند؛ یعنی بتوان آن‌ها را به وضوح تعریف و توصیف کرد. اهدافی که مبهم هستند انگیزه کافی برای تلاش را در اختیار ما قرار نمی‌دهند. به‌عنوان مثال اینکه دانش آموز شما تعیین کند برای ترم بعدی قصد دارد معدل بالایی بگیرد یک هدف مبهم است. به‌جای این کار بهتر است روی یک درس خاص سرمایه‌گذاری کند و نمره‌ای که قصد دارد به دست بیاورد را مشخص نماید.
اهداف قابل اندازه‌گیری
پیشرفت در هدف‌های تعیین‌شده باید قابل اندازه‌گیری (Measurable) باشد. مثلا اگر قصد دانش‌آموزی، بیشتر درس خواندن است، باید بتواند آن را با تغییر میزان ساعت‌های مطالعه نشان بدهد.
اهداف قابل دستیابی
مهم است که اهداف قابل دستیابی (Attainable) باشند. این موضوع همچنین کمک می‌کند دانش‌آموزانی را که آمادگی ابتلا به اختلالات وسواسی جبری دارند تشخیص بدهید. از دانش‌آموزان خود بخواهید واقع‌گرا و منطقی هدف‌گذاری کنند. برای یک دانش‌آموز متوسط با سطح مطالعه کمتر از میانگین، روزانه ده ساعت درس خواندن و گرفتن معدل بیست، اگر هم شدنی باشد ویران‌گر است.
اهداف مرتبط
چهارمین ویژگی لازم برای تعیین یک هدف، مرتبط بودن (Relevant) آن است. این مورد هم می‌تواند تا حدودی کمال‌طلبی (و اهمال‌کاری) را کنترل کند. اگرچه ارزشمند است که هر دانش‌آموزی بتواند خیلی حرفه‌ای آواز بخواند اما برای نوجوانی که قصد شرکت در کنکور پزشکی را دارد، این هدف مرتبط و مناسبی نیست. اهداف کوچکی که دانش آموزان تعیین می‌کنند باید در امتداد هدف اصلی زندگی آن‌ها باشد یا حداقل با آن مغایرت قابل توجهی نداشته باشد.
اهداف زمان‌دار
و ویژگی آخر اهداف، زمان‌بندی است. به دانش آموزان خود یاد بدهید برای رسیدن به اهدافشان محدودیت زمانی در نظر بگیرند. ذهن ما تنبل‌تر از آن است که برای اهداف بلاتکلیف یا بدون محدودیت زمانی، تلاش قابل توجهی از خود نشان بدهد. به دانش آموزان کمک کنید برای نظم دادن به فعالیت‌ها خود، یک بازه زمانی معقول برای تلاش و دستیابی به هدف خود تعیین کنند.
2. تغییر بینش، تکنیک یادگیری بعد از هر اشتباه
افراد در قبال مواجهه با ناکامی و شکست، دو بینش متفاوت را به کار می‌برند. بعضی با خود می‌گویند: «دیگر همه‌چیز تمام شد و من باخته‌ام!»، اما بعضی دیگر هر شکستی را به‌منزله یک تجربه جدید می‌بینند. تجربه‌ای که قرار است در طول زندگی به کمک آن‌ها بیاید و آن‌ها را از افراد تازه‌کار و بی‌تجربه متمایز کند. افراد تاب آور شکست را یک افتخار می‌دانند! بنابراین برای افزایش تاب آوری نوجوانان و دانش آموزان خود، به آن‌ها این باور را آموزش بدهید که مهم تلاش آن‌هاست، نه نتیجه نهایی. دانش آموزان را بر اساس تاب آوری آن‌ها تشویق کنید و ملاک نمره‌دهی و ارزش‌گذاری بر اساس نتیجه را کنار بگذارید. با این کار به آن‌ها یاد می‌دهید از شکست خوردن نترسند، جسارت خطر کردن داشته باشند و خودشان را با رتبه و نمره نشناسند بلکه بر اساس عملکرد به خود امتیاز بدهند.
3. تشویق به پذیرش مسئولیت تصمیمات شخصی
وقتی دانش آموزان شما ریسک می‌کنند و خود را برای به دست آوردن یک موفقیت به خطر می‌اندازند از آن‌ها پشتیبانی کنید و فارغ از نتیجه مشوق آن‌ها باشید. برای مثال وقتی از دانش آموزان می‌خواهید داوطلبانه به پرسش شما پاسخ بدهند، آن‌هایی که دست خود را بلند می‌کنند احتمالا اضطراب بالایی را تجربه خواهند کرد. بنابراین فارغ از درست یا غلط بودن پاسخ‌شان، آن‌ها را تشویق کنید تا جسارت خطر کردن و تاب آوردن در مسیر را پیدا کنند. با این کار، سایر دانش آموزان نیز تشویق می‌شوند که برای پیشرفت خود فارغ از نتیجه بجنگند. همچنین اعتماد به نفس آن‌ها با این کار افزایش پیدا می‌کند.
4. شناسایی و نام‌گذاری هیجانات
خودآگاهی یکی از اصلی‌ترین مولفه‌های تاب آوری است. لازمه خودآگاهی، شناختن احساسات و هیجانات خود و توانایی تفکیک آن‌هاست. این مهارت، همواره چالشی برای اغلب دانش آموزان و نوجوانان محسوس می‌شود. آن‌ها هیجانات خود را نمی‌شناسند و وقتی مورد هجوم این احساسات متناقض قرار می‌گیرند، در برابر آن‌ها احساس ناتوانی و شکست می‌کنند. شما به‌عنوان یک معلم می‌توانید به دانش آموزان یاد بدهید چطور هیجاناتشان را از یکدیگر تفکیک کنند. برای نمونه هیجان خشم با نفرت متفاوت است اما خیلی از افراد این دو را اشتباه می‌گیرند.
کلام آخر؛ صحبتی با نوجوان‌ها
نوبتی هم باشد نوبت شما نوجوانان است که تمام متن این مقاله برای بهبود حال و شرایط شما نوشته شده‌است. در انتهای این مقاله می‌خواهیم به راهکارهایی برای افزایش تاب آوری در خودتان به عنوان یک نوجوان بپردازیم. اگر زود از کوره در می‌روید، اگر سریعا پا پس می‌کشید یا اگر به خودتان باور ندارید و فکر می‌کنید حال شما و شرایط دنیا همیشه همین‌قدر بد و سخت خواهد ماند، احتمالا آن‌قدری که دلتان می‌خواهد تاب آور نیستید. اما خوشبختانه تاب آوری قابل یادگیری و تمرین است. بنابراین بیایید چند تمرین خوب برای افزایش تاب آوری را با هم یاد بگیریم:
بیشتر صحبت کنید
با دوستان، اعضای خانواده یا هر کسی که با او احساس راحتی می‌کنید حرف بزنید و احساساتتان را بگویید. صحبت کردن با دیگران کمک می‌کند مسائل را از بیرون ببینیم و بتوانیم به آن‌ها منطقی‌تر نگاه کنیم. به‌علاوه روابط قوی و قابل اتکا تاب آوری ما را افزایش می‌دهد.
کمتر سخت بگیرید
عادی است که وقتی اتفاقات بدی می‌افتد تا مدت‌ها آرام و قرار نداشته باشیم. اما این سخت‌گیری بیش از حد به خود، اگر کنترل نشود به اضطراب دائمی و مزمن تبدیل می‌شود. بنابراین به خودتان سخت نگیرید و خود را با آن‌چه دوست دارید سرگرم کنید.
قلعه خودتان را بسازید
برای خود یک محیط امن ایجاد کنید که دیگران نتوانند بدون اجازه شما به آن وارد شوند. هر بار می‌خواهید به این محیط قدم بگذارید اضطراب و تنش را همان‌جا رها کنید و بعد وارد این قلعه امن بشوید. در این محیط اجازه ندارید به اتفاقات بد و مشکلات فکر کنید و تنها قرار است بر روی آرامش و خودآگاهی تمرکز نمایید.
روی حرفتان بمانید
برای خودتان برنامه‌ریزی کنید. این برنامه شامل وقت گذراندن با دوستان خود، درس خواندن و کسب مهارت‌های مختلف (اگر به ورزش خاصی علاقه دارید یا اگر زبان خاصی را یاد می‌گیرید.) است. حالا سعی کنید به این برنامه پایبند بمانید. حفظ یک روتین متعادل می‌تواند روی خلق و خوی شما تاثیر مثبتی داشته باشد.
و دوستان نوجوان من، بیشتر مراقب خودتان باشید!
شما ارزشمندترین دارایی خودتان هستید. از این ثروت دوست‌داشتنی مراقبت کنید و هوای خودتان را داشته باشید. بی‌توجهی به سلامتی، خواب و خوراک از شما یک فرد کم‌تحمل با تاب آوری ناچیز می‌سازد. بنابراین برای بهبود تاب آوری، به جسم و روان‌تان و سلامتی آن‌ها اهمیت بدهید. با این کار کنترل بیشتری بر روی زندگی خواهید داشت.
ارسال نظر