همه ما دیر یا زود بعضی از افراد مهم زندگیمان را از دست میدهیم و با احساسات تلخ و ناخوشایند ناشی از فقدان آنها روبرو میشویم. این تجربه برای بسیاری از ما توانفرسا است و به سختی میتوانیم از آن عبور کنیم. بااینحال، ترس از ترک شدن، تنها ماندن یا از دست دادن عزیزان گاهی از یک اضطراب عادی و متداول فراتر میرود و به مسئلهای جدی تبدیل میشود. اینجاست که طرحواره یا تله رهاشدگی به میان میآید. در این مقاله این طرحواره را بررسی خواهیم کرد؛ با ما همراه باشید.
طرحواره چیست؟
طرحوارهها یا تلههای زندگی الگوهای رفتاری فراگیری هستند که در طول زندگی بارها و بارها تکرارشان میکنیم. طرحواره در سنین کودکی و نهایتا نوجوانی شکل میگیرد و اساس آن باورهایی است که بی چون و چرا پذیرفته شدهاند. این باورها در بسیاری از موارد منطقی نیستند با اینحال مقاومت در برابر تغییر آنها کار سادهای نیست.
جفری یانگ اولین بار درباره طرحوارهها در روانشناسی صحبت کرد و آنها را چارچوبی برای عملکرد دانست. طرحواره معمولا در روابط میانفردی خودش را نشان میدهد. بعضی از طرحوارهها باعث رنج و ناکارآمدی فردی میشوند اما لزوما همه طرحوارهها بد و منفی نیستند. پیشتر در مقالهای بهطور کامل به موضوع «طرحواره چیست؟» پرداختهایم.
طرحواره رهاشدگی چیست؟
اگر در روابط خود گرفتار این نگرانی شدید هستید که بهزودی شما را ترک خواهند کرد، اگر نمیتوانید برای مدت کوتاه از شریک عاطفی خود بیخبر بمانید و اگر احساس میکنید اطرافیان شما غیرقابل اعتماد و غیر قابل پیشبینی هستند، احتمالا طرحواره طرد در شما وجود دارد. در تله طردشدگی افراد مدام نگرانی از دست دادن حامیان و عزیزان خود را دارند و مرگ آنها یا طرد شدن توسط آنها را نزدیک میبینند.
این طرحواره بهطور کلی مخرب است. در بعضی افراد باعث اجتماعگریزی، انزوا و محرومیت از روابط اجتماعی و عاطفی میشود زیرا افراد از ترس تجربیات تلخ و ناتوانکننده، تصمیم به دوری از دیگران میگیرند. در سایر افرادی که با طرحواره طردشدگی وارد رابطه عاطفی میشوند، رفتارهای مخربی وجود دارد که بهمرور رابطه را به سمت نابودی میکشاند.
انواع طردشدگی کدامند؟
انواع مختلفی از احساس رهاشدگی وجود دارد:
1. تله رهاشدگی
همانطور که گفتیم وقتی در روابط خود بهطور مداوم احساس تنهایی یا رها شدگی را تجربه میکنیم احتمالا طرحواره طردشدگی در ما وجود دارد. در چنین شرایطی احساس میکنیم مورد بیمهری قرار گرفتهایم، اولویت مهمی برای نزدیکان خود نیستیم و حتی در حضور شریک عاطفی خود، احساس تنهایی را تجربه میکنیم. این طرحواره در کودکی شکل میگیرد و تجربه ترک عاطفی والدین آن را تشدید میکند.
2. اضطراب جدایی (ترس از طردشدگی در کودکان)
بخش جداییناپذیر رشد در کودکان، اضطراب جدایی است. این شکل از اضطراب در کودکان زیر سه سال تجربه میشود و با احساس طردشدگی، فریاد و گریههای شدید و چسبیدن به والدین همراه است. اگرچه این شکل از اضطراب نیز نوعی از احساس رهاشدگی است اما ربطی به تله رهاشدگی ندارد و کاملا عادی در سنین کودکی است.
3. اختلال اضطراب جدایی
اگر اضطراب جدایی در کودکی حل و فصل نشود به بزرگسالی و سراسر زندگی فرد کشیده میشود. در چنین شرایطی به آن اختلال اضطراب جدایی میگوییم زیرا وجود آن دیگر نرمال و عادی نیست و زندگی فرد و روابط اجتماعی شخص را تحت تاثیر قرار میدهد. افراد مبتلا به اختلال اضطراب جدایی، ترس شدیدی از طرد شدن دارند، در روابط خود بیاعتماد هستند و میترسند نقطه ضعفی از خود نشان بدهند.
4. اختلال شخصیت اجتنابی
در اختلال شخصیت اجتنابی نیز ترس از رها شدن و طرد شدن تجربه میشود. افرادی که به این اختلال مبتلا هستند احساس ناکافی بودن را تجربه میکنند، از قضاوتهای منفی دیگران میترسند، عصبی و تکانشی هستند و در موقعیتهای اجتماعی احساس راحتی ندارند. اغلب این افراد وارد روابط عاطفی نمیشوند.
5. اختلال شخصیت مرزی
روابط ناپایدار، نوسانات خلقی، روحیه تکانشی و عصبی و همچنین تجربه دائمی احساس تنهایی از ویژگیهای اختلال شخصیت مرزی است. کودکی فرد مبتلا به اختلال شخصیت بوردرلاین معمولا با آزارهای جنسی یا جسمی همراه بوده است یا در محیطی پر تنش و پر از درگیری رشد پیدا کردهاند. این افراد نیز با احساس طردشدگی و رهاشدگی دستبهگریبان هستند.
طرح واره رهاشدگی چگونه شکل میگیرد؟
طرحواره رها شدگی نیز مانند سایر طرحوارهها بهطور عمده در سنین کودکی و نوجوانی شکل میگیرد و محیط خانواده در آن نقش قابل توجهی دارد. موارد زیر از مهمترین علتهای شکلگیری تله رهاشدگی هستند:
- تجربه مرگ یکی از والدین در کودکی و نوجوانی
- تجربه مرگ نزدیکان در سنین کودکی
- بیماری طولانیمدت والدین در سنین رشد
- طلاق یا جدایی والدین
- بیتوجهی والدین به نیازها و احساسات کودک
- بیثباتی رفتاری یکی از والدین
- محیط پر از مشاجره و ترس از جدایی در سنین رشد
- اعتیاد یکی از والدین (مواد مخدر یا نوشیدنیهای الکلی)
- طرد شدن توسط گروه همسالان در کودکی
- رفتار غیرقابل اعتماد شریک عاطفی در گذشته فرد
طرح واره طردشدگی چه علائمی دارد؟
اگر علائم زیر را بهصورت افراطی در خود میبینید احتمالا تله رهاشدگی در شما وجود دارد:
- وقتی شریک عاطفی شما مشغله دارد و درگیر کارهای خود است به شدت نگران یا عصبانی میشوید.
- نسبت به افراد مهم زندگی به شدت وابسته هستید و تحمل دوری یا جدایی از آنها را ندارید.
- انحصارطلب و کنترلگر شدهاید و اگر شریک عاطفی شما مطابق میلتان رفتار نکند تعهد او را زیر سوال میبرید.
- نسبت به انتقاد حساسیت شدیدی دارید و یک اعتراض کوچک میتواند شما را کاملا به هم بریزد.
- نمیتوانید بهسادگی به کسی اعتماد کنید و دیگران را غیرقابل پیشبینی میدانید.
- تدابیر شدیدی برای جلوگیری از طرد شدن در نظر گرفتهاید؛ مثلا اگر احساس کنید طرف مقابل نسبت به شما بیتوجه شده است برای اینکه نگذارید شما را ترک کند خودتان برای قطع رابطه پیشقدم میشوید.
- برای جلب رضایت طرف مقابل بیش از اندازه تلاش میکنید.
- در روابط ناسالم میمانید.
- اگر بیش از حد به شما توجه کنند دلسرد میشوید و فاصله میگیرید.
- دائما خیانت شریک عاطفی یا مرگ عزیزان خود را تصور میکنید.
- به نشانههای خیانت حساس هستید و کوچکترین آنها را بزرگنمایی میکنید.
- وقتی شرایط مطابق میلتان پیش نمیرود خود را مقصر میدانید.
- اگر احساس کنید نزدیکانتان از شما فاصله میگیرند بیشتر به آنها نزدیک میشوید.
- در روابط خود وسواسی هستید.
- اضطراب بالایی را در ارتباطات خود احساس میکنید.
- اغلب جذب افرادی میشوید که متعهد یا در دسترس نیستند.
- پایان روابط عاطفی برای شما بسیار دردناکتر از حالت عادی و غیر قابل تحمل است.
- در صورتیکه در یک رابطه عاطفی باشید نمیتوانید بر خودتان متمرکز شوید.
- از وارد شدن به رابطه اجتناب میکنید زیرا ترس از شکست و تنها ماندن در شما بسیار زیاد است.
- میگویید به عشق اعتقادی ندارید اما در درون خود به دنبال عشق واقعی میگردید. با اینحال اغلب سرخورده و ناکام از روابط بیرون میآیید.
چند نمونه از طرحواره رهاشدگی در روابط
به طور کلی سه نوع برقراری رابطه در افرادی با طرحواره رهاشدگی دیده میشود که نمونههای زیر آنها را شرح میدهیم:
نمونه اول: اجتناب از رابطه
تله رهاشدگی باعث شده است آنقدر از رها و طرد شدن بترسید که وارد روابط عاطفی نشوید. خواب از دست دادن عزیزانتان را میبینید و نگران مرگ آنها هستید. با خود میگویید تا وقتی رابطهای وجود نداشته باشد، طرد شدنی هم در کار نیست. منزوی میشوید و علاقهای به برقراری روابط عاطفی یا اجتماعی ندارید یا جسارت آن را در خود نمیبینید.
نمونه دوم: تسلیم بودن در رابطه و تجربه روابط متعدد
وارد روابط متعدد با افراد نامناسب میشوید. افرادی که در دسترس شما نیستند؛ مثلا حاضر به پذیرش تعهد نیستند، روابط موازی دارند یا شغل آنها بهگونهای است که مدت زمانی زیادی از شما دور خواهند بود. دائما احساس طردشدگی دارید و به دنبال نشانههای خیانت یا رها شدن میگردید. با دیدن کوچکترین نشانهها، آنها را بزرگنمایی میکنید و پیش از آنکه شما را کنار بگذارند روابط خود را پایان میدهید. پس از پایان روابط به شدت آسیب میبینید و احساس میکنید از بین رفتهاید.
نمونه سوم: جبران افراطی در روابط
طرحواره طردشدگی باعث میشود وارد رابطه عاطفی بشوید و ظاهر رابطه شما از نظر دیگران بسیار عاشقانه و آتشین باشد، اما خودتان احساس امنیت کافی را تجربه نکنید. نگران از دست دادن فرد مقابل هستید و برای نگه داشتن او یا بیش از اندازه سرویس میدهید یا سعی میکنید تمام فعالیتهای او را تحت کنترل داشته باشید. اگر پاسخ پیامتان را چند ساعتی دیرتر بدهد به شدت عصبانی میشوید و او را مؤاخذه میکنید.
آیا طرحواره طردشدگی قابل درمان است؟
احساس طردشدگی و رهاشدگی ممکن است بیش از تله طردشدگی باشد و یک اختلال روانی یا شخصیتی را نشان بدهد. به همین دلیل اگر هر کدام از مواردی که گفته شد را با شدت بالایی در خود مشاهده میکنید بهترین کار مراجعه به یک درمانگر است. همچنین طرحواره رهاشدگی را میتوان به کمک یک طرحوارهدرمانگر شناسایی و درمان نمود. ما در این قسمت مقاله چند قدم اصلی برای غلبه بر این تله زندگی را توضیح میدهیم:
قدم اول: شناخت و تشخیص طرحواره رهاشدگی
مهمترین قدم، تشخیص تله رهاشدگی در خودتان است. اگر این تله را تشخیص بدهید و آن را بپذیرید بخش مهمی از راه را رفتهاید. میتوانید از تست طرحواره رهاشدگی استفاده کنید. البته تستهای روانشناسی متعددی برای ارزیابی طرحوارهها ارائه شدهاند و مهم است که تست معتبری انتخاب کنید.
قدم دوم: تغییر باورهای نادرست و انتظارات بیجا
نقاط قوت، توانمندیها و ویژگیهای برجسته ظاهری و شخصیتی خودتان را بشمارید و آنها را دستکم نگیرید. اگر قصد تحسین دیگران را دارید نیازی نیست خودتان را تخریب کنید! خودتان را کمتر قضاوت کنید و کمتر به خود سخت بگیرید.
بپذیرید که دیگران دارایی شما نیستند که از آنها انتظار داشته باشید همیشه حاضر باشند. از مسائل کوچک فاجعهسازی نکنید. همچنین بپذیرید که پایان یک رابطه، پایان زندگی نیست. زندگی سرشار از تغییر و تحول است و ادامه دارد. بسیاری از مسائل در زندگی از دست شما خارج است؛ آنها را به خود نسبت ندهید.
قدم سوم: تمرین و کنترل
محرکها را پیدا کنید و رفتار خودتان را پس از آنها تحلیل نمایید. اگر شریک عاطفی شما دیر به پیامتان پاسخ میدهد و شما خشم زیادی را تجربه میکنید، این خشم را بررسی کنید. چه چیزی در ذهن شما میگذرد؟ به چه مسائلی فکر میکنید؟ چه هیجانات دیگری را تجربه میکنید؟ سپس این را بپذیرید که صبور بودن میتواند شرایط را بهتر کند و در نهایت اوضاع درست خواهد شد.
قدم چهارم: کمک خواستن
مشکلات خود را برای اطرافیان توضیح بدهید. اضطرابی که تجربه میکنید و خواستههایتان را به روشنی بگویید. البته باید توجه داشته باشید که همین رفتار انتظار شما از اطرافیان را بالا نبرد و مشکل جدیدی ایجاد نشود. دوستیهای قوی بسازید و شبکه اجتماعی پشتیبان خود را تقویت کنید. این کار به بالا بردن اعتماد به نفس نیز کمک میکند. در انتها اگر همچنان مشکلات شما پابرجا هستند حتما به درمانگر مراجعه کنید.
کلام آخر
افرادی که طرحواره رهاشدگی دارند در معرض سایر اختلالات روانی مانند افسردگی و اضطراب هستند. این افراد هیجانات ناخوشایند متنوعی را تجربه میکنند. بنابراین لازم است این طرحواره را در خودمان و اطرافیانمان شناسایی کنیم و با همدلی و گفتگو سعی کنیم شرایط را تغییر بدهیم. در این مقاله طرحواره طردشدگی را کاملا توضیح دادیم و علائم آن و چگونگی غلبه بر آن را بررسی کردیم. شما میتوانید پرسشهای مرتبط خود را از طریق قسمت نظرات با ما در میان بگذارید تا در اسرع وقت به آنها پاسخ بدهیم.
ارسال نظر