جهان پیچیده‌تر از آن است که فکر می‌کنیم! اغلب ما تصور می‌کنیم بر ذهن، بدن یا محیط اطرافمان مسلط هستیم اما وقتی در دنیای علم قدم برمی‌داریم با واهی بودن این تصورات روبرو می‌شویم. این درحالی است که علم هنوز ابعاد تاریک بسیاری دارد که از آن آگاه نیستیم. ابعادی مانند سابلیمینال، ذهن ناهشیار و مواردی مانند این. با ما در این مقاله همراه باشید تا به بررسی علمی سابلیمینال بپردازیم.
سابلیمینال چیست و چگونه کار می‌کند؟
منظور از سابلیمینال، محرک‌هایی است که به‌صورت نامحسوس و غیرقابل تشخیص در یک پیام، تصویر، ویدیو یا صدا قرار می‌گیرند و چون درک آن توسط خودآگاه ما ممکن نیست، متوجه این پیام‌ها نمی‌شویم. اما به‌صورت ناخودآگاه بر ذهن ما تاثیر می‌گذارند. پیشتر در مقاله‌ای به معنای ناخودآگاه و نحوه کارکرد آن پرداخته‌ایم و نظریه کوه یخ فروید را بررسی کرده‌ایم. پیام‌های سابلیمینال درواقع به‌طور مستقیم با ناهشیار ما در ارتباط هستند.
پیام‌های سابلیمینال آن‌قدر سریع یا ضعیف هستند که به‌طور آگاهانه نمی‌توانیم آن‌ها را درک کنیم. درواقع آن‌ها زیر آستانه درک انسان قرار دارند اما هنوز هم می‌توانند طرز فکر و نحوه رفتار فرد را تحت تاثیر قرار بدهند.
معنای سابلیمینال
سابلیمینال اولین بار در حدود سال 1950 به دانش عمومی رسید و در ترفندهای متقاعدسازی به کار گرفته‌شد. این کلمه (به انگلیسی: Subliminal) یک واژه ترکیبی است: Sub به معنای زیر، قسمت لاتین کلمه و Liminal به معنای آستانه یا محدوده این کلمه را می‌سازند و می‌توانیم آن را زیرآستانه‌ای معنا کنیم. سابلیمینال در واقع نماینده ترکیب Subliminal Stimuli به معنی محرک‌های زیرآستانه‌ای است.
سابلیمینال چگونه کار می‌کند؟
به‌طور کلی 7 دسته ورودی حسی در انسان‌ها وجود دارد که شامل: بینایی، شنوایی، بویایی، چشایی، لامسه، دهلیزی (مربوط به تعادل و حرکت) و عمقی (آگاهی از اندام‌ها) می‌شود. بینایی و شنوایی ورودی‌های درگیر در سابلیمینال هستند نمی‌توان از پیام‌های سابلیمینال آگاه بود. درواقع محرک‌های سابلیمینال از پایین‌ترین حدود قابل تشخیص یک محرک پایین‌تر هستند.
انواع سابلیمینال
سابلیمینال‌های بینایی (دیداری) معمولا به دو صورت کار خود را انجام می‌دهند، یا از طریق روش جاسازی یا از راه زیربنایی. در روش جاسازی، پیام‌های تصویری خیلی سریع در حد چند میلی ثانیه در میان یک فیلم به نمایش در می‌آیند. این مدت زمان آن‌قدر کوتاه است که به‌طور خودآگاه متوجه آن نمی‌شویم. در سابلیمینال زیربنایی، یک تصویر ثابت در بطن تصویر دیگری جاسازی می‌شود به‌طوری که به‌صورت خودآگاه قابل تشخیص نباشد.
سابلیمینال صوتی یا شنوایی نیز به دو صورت زیرشنوایی و نهان‌سازی در برگردان انجام می‌شود. در سابلیمینال صوتی زیرشنوایی، یک صدا که حاوی پیام صوتی مورد نظر است در پس‌زمینه فایلی صوتی قرار می‌گیرد اما درجه و شدت آن بسیار پایین است و به‌صورت خودآگاه قابل شنیدن نیست. نهان‌سازی در برگردان، که حواشی بسیاری زیادی در دنیای موسیقی نیز داشته است، به قرار دادن و مخفی کردن یک پیام صوتی بر روی وارونه یک موسیقی است. این کار با ضبط کردن این صدا بر روی یک آهنگ به‌صورت وارونه انجام می‌گیرد.
ناخودآگاه چطور پیام‌ها را دریافت می‌کند؟
اگر کوه یخ فروید را در مقاله ذهن ناخودآگاه به‌خاطر داشته باشید، ناهشیار حجمی بسیار گسترده‌تر نسبت به هوشیار دارد اما نمی‌توان به اطلاعات انباشته در آن دسترسی داشت. این منطقه فرضی در ذهن می‌تواند اطلاعات بسیار بیشتری نسبت به ذهن خودآگاه بررسی و سازمان‌دهی کند. برای نمونه وقتی در حال قدم زدن هستید به اینکه هر پا را چگونه حرکت بدهید، چگونه روی زمین فرود بیاورید و گام بعدی را چطور بردارید آگاهانه فکر نمی‌کنید. یا مراحل دم و بازدم را با آگاهی و مرحله به مرحله انجام نمی‌دهید. این ذهن ناخودآگاه است که رفتارها و مهارت‌هایی از این قبیل را مدیریت می‌کند.
این پیام‌ها بر روی ناهشیار فرد تاثیر می‌گذارند و معمولا کار خود را از طریق یک رشته تداعی انجام می‌دهند. در تصویر بالا، تداعی‌های ساده و مشترک بین اغلب انسان‌ها را می‌بینیم. درواقع وقتی شما واژه «نهنگ» را می‌شنوید این کلمه خودش را به‌سرعت در ذهن شما توسعه می‌دهد و واژه‌های آب، دریا، حیوان، پستاندار و شاید بزرگ را تداعی می‌کند. هر کدام از این واژه‌ها نیز، تعدادی واژه دیگر را همراه خود می‌آورند. البته شبکه معنایی یکایک ما منحصربه‌فرد و خاص است اما اغلب نقاط اشتراکی با یکدیگر داریم که بعضی از آن‌ها جهانی هستند و بعضی دیگر با فرهنگ اجتماعی، جنسیت یا محدوده سنی ارتباط دارند.
سابلیمینال چه اهدافی دارد؟
به نظر می‌رسد سابلیمینال‌ها در هدف انتقال یک پیام و تحریک یک پاسخ مشخص در مقابل طراحی شده‌اند. برای مثال اگر شما به‌طور عادی در سینما احساس گرسنگی نمی‌کنید، سابلیمینال:
- این احساس را در شما ایجاد می‌کند و
- شما را تشویق به تهیه نوعی خاص (پاپ‌کورن با برندی مشخص) می‌نماید.
درواقع پاسخی که به این پیام در ذهن ایجاد می‌شود نیز غیرقابل ادراک است.
آیا سابلیمینال علمی است؟
بر روی سابلیمینال آزمایش‌های متعددی انجام شده‌است. نتایج به دست آمده از اثرات سابلیمینال واقعی است. همچنین استفاده از سابلیمینال‌ها با هدف تبلیغات یا تحت تاثیر قرار دادن رفتار عمومی در بعضی از کشورها ممنوع شده‌است. این موضوع نشان‌دهنده عوارض سابلیمینال های مخرب است و اگر سابلیمینال را به خرافات نسبت بدهیم درواقع چشم خود را بر روی ابزارهایی که زندگی ما را تحت تاثیر قرار می‌دهند بسته‌ایم. تاثیر سابلیمینال بر روی عملکرد افراد در اغلب آزمایش‌های انجام‌شده کاملا محسوس و قابل مشاهده بوده‌است.
حقیقت این است که افکار عمومی به‌راحتی قابل دستکاری است، حتی اگر نخواهیم این مسئله را بپذیریم. همه ما تحت تاثیر اتفاقات اطراف خود قرار می‌گیریم و گاهی این اطلاعات ازپیش‌تعیین‌شده و هدف‌دار هستند. همه این مسائل کارکرد سابلیمینال را تایید می‌کند. همچنین حضور پررنگ نشانه‌های سابلیمینال در تبلیغات، خصوصا در برندهای شناخته‌شده و مطرح جهانی، نشان می‌دهد افراد آگاه‌تر و متخصصان ترجیح می‌دهند بر روی این علم ناشناخته سرمایه‌گذاری کنند. بااین‌حال از آن‌جایی که سابلیمینال با فرایندهای ذهنی در ارتباط است آزمودن آن اولا ساده نیست و ثانیا محدودیت‌های چاره‌ناپذیری دارد.
کاربردهای سابلیمینال
نکته بسیار مهم این است که سابلیمینال نمی‌تواند شما را به کاری که نمی‌خواهید انجام بدهید وادار کند. این پیام‌ها یک انگیزه ازپیش‌موجود در ذهن شما را نشانه می‌گیرند و آن را توسعه می‌دهند. درواقع اگر اصلا گرسنه نباشید، پیام «پاپ کورن بخور» بر روی شما تاثیر نخواهد داشت. نکته مهم دیگر: سابلیمینال‌ها تنها در جهت کنترل و هدایت ناخواسته ذهن ما و با هدف تبلیغات انجام نمی‌شوند. انواعی از سابلیمینال وجود دارد که می‌تواند به رشد و بهبود زندگی ما کمک کند. بنابراین در مقابل عوارض سابلیمینال های تبلیغاتی، می‌توان به مزایای انواع سازنده آن نیز اشاره کرد. اگرچه استفاده از این نوع سابلیمینال باید زیر نظر متخصص انجام شود اما نتایج آن نشان از موثر بودن و مفید بودن آن‌ها دارد.
جملات تاکیدی مثبت
تحقیقات نشان می‌دهد تکرار جملات مثبت بدون فکر کردن به معنی آن‌ها و به‌صورت دائمی، افکار و رفتار شما را تحت تاثیر قرار می‌دهد. این جملات برای انگیزه‌های قبلی شما شرایط رشد و توسعه را در ذهنتان مهیا می‌کنند و کمک می‌کنند ناخودآگاه اعتماد به نفس خود را توسعه بدهید و خودباوری‌تان را تقویت کنید. این جملات می‌توانند تجسمی از موفقیت را در ذهن شما تقویت کنند. البته توجه داشته باشید که این روش پیچیدگی‌های خاص خودش را دارد و حتما باید زیر نظر متخصص در این حرفه انجام شود.
سابلیمینال و موسیقی
بررسی‌های متعددی در زمینه تاثیر موسیقی بر اضطراب و استرس انجام شده‌است. به نظر می‌رسد موسیقی می‌تواند سطح هورمون کورتیزول (به انگلیسی: Cortisol) را تنظیم کند، فشار خون را کاهش بدهد و از این طریق بر روی کاهش اضطراب موثر باشد. سابلیمینال از این ویژگی موسیقی استفاده می‌کند و انواعی از موسیقی را ارائه می‌دهد. این نوع موسیقی‌ها در جهت پاکسازی روانی و همچنین تمرکز بر روی سلامت روان و حرکت در جهت اهداف به افراد کمک می‌کنند. این مورد نیز باید تحت نظر متخصص مورد استفاده قرار بگیرد.
سابلیمینال در درمان چاقی
متخصصان سابلیمینال از این علم در جهت تغییر رفتارهای مضر نیز استفاده می‌کنند. از جمله این رفتارها و عادات ناسالم می‌توان به مصرف سیگار، مصرف الکل یا استفاده بی‌رویه از مواد غذایی خصوصا ناسالم نام برد. دو مسیر اصلی در مغز مصرف غذا و نوشیدنی را کنترل می‌کنند:
- مسیر هومئوستاتیک: وظیفه جذب انرژی لازم برای عملکردهای اساسی بدن را بر عهده دارد،
- مسیر یا سیستم پاداش مغز: که مسئول گرسنگی غیرواقعی حتی در شرایط سیری است.
هردو مسیر وابسته به عملکرد کلی مغز هستند اما سیستم پاداش و لذت مغز به‌راحتی قابل دستکاری است. تبلیغات، هیجانات آنی و اضطراب بر روی این قسمت موثر هستند و سابلیمینال نیز از طریق تاثیرگذاری بر همین منطقه می‌تواند چاقی افراد را کنترل کند و در راستای دستیابی به وزن سلامت به کمک درمان‌های پزشکی بیاید.
چند مثال از سابلیمینال در تبلیغات
سابلیمینال در تبلیغات نقش بسیار پررنگی را بازی می‌کند. این تبلیغات ممکن است در ضمن یک محصول کاملا نامرتب مثل فیلم یا موسیقی باشد یا ضمن یک لوگو یا آرم ارائه شود. به چند نمونه از کاربردهای جالب سابلیمینال می‌پردازیم:
لوگوی آمازون
سایت خرید و فروش جهانی آمازون یک لوگوی بسیار ساده دارد که در نگاه اول شبیه لبخند است. اما حقیقت پشت این لوگو، فلشی است که در زیر حروف A و Z قرار گرفته‌است و اولی را به دومی وصل می‌کند. آن‌چه این فلش در ذهن مخاطبان خصوصا انگلیسی‌زبان تداعی می‌کند، جامع بودن کالاهای این سایت است. در واقع از a تا z همان معنای «از شیر مرغ تا جون آدمیزاد» زبان فارسی را دارد.
آرم FedEx
فدکس یک شرکت خدمات پستی است که در سال 1971 تاسیس شده‌است. برای طراحی لوگوی این شرکت، لیندون لیدر، طراح و گرافیست ابتدا قصد داشت علامت یک فلش یا یک تیر را به‌طور واضح در شکل ظاهری لوگو نمایش بدهد اما به‌گفته خود او، استفاده از فضای منفی برای رساندن پیام ناخودآگاه ایده‌ای بود که یکباره به ذهنش رسید. به نظر می‌رسد از هر 5 نفر تنها یک نفر بدون نشان دادن محل دقیق این فلش، آن را می‌بینند. اغلب افراد اگر اطلاعی از وجود فلش نداشته باشند حتی نمی‌توانند متوجه حضور آن شوند. این یکی از استفاده‌های تبلیغاتی جذاب از محرک‌های سابلیمینال در تبلیغات است که ناخودآگاه سرعت بالا را در ذهن تداعی می‌کند.
سابلیمینال در فیلم
این محرک‌ها در ساخت فیلم‌ها نیز به کار می‌روند. استفاده از پیام‌های سابلیمینال برای آماده‌سازی ذهن ناخودآگاه فرد پیش از یک صحنه تکان‌دهنده را اصطلاحا سایکوراما (به انگلیسی: Psychorama) یا فرآیند پیش‌کنش می‌گویند. همچنین این سابلیمینال‌ها ممکن است نمادهایی ناخودآگاه برای افزایش هیجانات مرتبط با موضوع فیلم باشند. برای نمونه در فیلم تحسین‌شده درخشش (The Shining) از استنلی کوبریک، ساختمان فیلم‌برداری با استانداردهای ذهنی ما از یک ساختمان عادی جور نیست اما این کارگردان عمدا همه این قسمت‌های غیراستاندارد را به ما نشان می‌دهد تا ناخودآگاه ما را بیشتر درگیر کند و میزان اثر فیلم را به حداکثر برساند!
پرسش‌های متداول
محرک‌های صوتی یا دیداری که بر روی آگاهی ما موثر هستند را پیام می‌نامیم. پیام‌های سابلیمینال نیز رسالت انتقال یک آگاهی را بر عهده دارند. اما جهت این آگاهی و اثرات آن بر روی افراد مختلف وابسته به عوامل مختلفی است. در سابلیمینال تبلیغاتی، هدف متقاعدسازی و در نتیجه افزایش فروش است اما سابلیمینال می‌تواند در جهت درمان، بهبود و رشد نیز توسط متخصصان به کار گرفته‌شود. در انتهای این مقاله به چند پرسش پرتکرار و پاسخ آن‌ها می‌پردازیم:
تفاوت سابلیمینال و سوپرالیمینال
سوپرالیمینال یا فراآستانه‌ای (به انگلیسی: Supraliminal) محرک‌هایی هستند که در محدوده آگاهی ما قرار دارند و قابل تشخیص هستند. برخلاف محرک‌های سابلیمینال که متوجه آن‌ها نمی‌شویم، محرک سوپرالیمینال را درک می‌کنیم اما ممکن است تاثیر آن بر روی رفتارمان را انکار کنیم. چند سال پیش مالک یک فروشگاه نوشیدنی‌های الکلی در یکی از کشورهای اروپایی آزمایشی را انجام داد. او طی دو هفته متوالی، نوشیدنی‌های الکلی فرانسوی و آلمانی فروشگاه را با تخفیف ارائه کرد.
طی هفته اول در ساعات کاری فروشگاه، موسیقی‌های فرانسوی با صدای کم اما قابل تشخیص پخش می‌شد و در هفته دوم این موسیقی‌ها به انواع آلمانی تغییر پیدا کرد. نتایج نهایی نشان می‌داد طی هفته اول نوشیدنی‌های فرانسوی به مراتب بیشتر از انواع آلمانی آن به فروش رفته‌اند و در هفته دوم این نسبت وارونه شده‌است. بااین‌حال اغلب خریداران این تاثیر را بر رفتار خود رد می‌کردند. شاید به این دلیل که اغلب ما علاقه نداریم بدانیم تا چه اندازه به‌طور ناخواسته و ناخودآگاه تحت تاثیر محرک‌های محیطی هستیم! بااین‌حال این آزمایش در تایید محرک‌های سوپرالیمینال به کار رفته است و تحقیقات نشان می‌دهد سابلیمینال می‌تواند حتی موثرتر از این عمل کند.
تفاوت سابلیمینال و ناخودآگاه
یک محرک ممکن است بر روی ناخودآگاه ما تاثیر بگذارد اما سابلیمینال یا زیرآستانه‌ای نباشد! درواقع ما ممکن است تصویری را ببینیم، صدایی را بشنویم یا یک محرک محیطی را کاملا تجربه کنیم اما متوجه حضور آن نباشیم؛ حتی با وجود اینکه کاملا قابل تشخیص و مشاهده است! در چنین شرایطی محرک را ناخودآگاه می‌دانیم. سابلیمینال تنها به محرک‌هایی القا می‌شود که زیر آستانه آگاهی و درک ما قرار دارند و نمی‌توان با حواس انسانی در محدوده عادی متوجه آن‌ها شد.
خیلی خوب و عالی بود و بر خلاف نظر عموم کاملا علمی و درسته..
حتما استفاده میکنم ممنون ✨
خیلی ممنون پاینده باشید
ممنونم.مث همیشه عالی .استاد شما سایلیمبنال برای فروش دارید ؟ تو کانال برای ارامش و ثروت رو رایگان استفاده کردم.مثلا برای بخشش .اینکه قلبمون از کینه پاک شه و یا برای اموزش زبان …..
بسیار سپاسگذارم استاد مهربان که با گذاشتن این مقاله ها اگاهیهای ما را بیشتر میکنید دوستون دارم ان شالله همیشه بدرخشی💚💚💚🙏🏻🙏🏻🙏🏻
سلام وعرض ادب خانم دکتر بسیار مفید جامع و علمی بود لذت بردم.امیدوارم باتیم قدرتمند آشتیانی بزرگ ساب های خاصی بما در آموزشیار آشتیانی قرار بدید .خ اروشکر انرژی بالایی برخورداره و من بعنوان تازه وارد تونستم ۲دوره مفید رو تهیه کنم
سلام وعرض ادب خانم دکتر بسیار مفید جامع و علمی بود لذت بردم.
خیلی عالی بودخانم دکترعزیزم.من خیلی وقته منتظرهمچین مقاله ی بودم.سپاس فراوان
ممنون وسپاس ازشمااستادعزیزم وتیم قدرتمندآرامشیار مطالب مقاله بسیارعالی وپرازآگاهی بودخداقوت💚🙏🏻