ترس از شکست، ناکامی و نرسیدن به اهداف کاملا عادی است. اگر هیچ اضطرابی برای نتیجه دادن برنامههایمان نداشته باشیم احتمالا مشکلی در ما وجود دارد. اما همین ترس از شکست ممکن است گاهی آنقدر شدید باشد که زندگی و تصمیمات ما را بهکلی تحت تاثیر قرار بدهد. این ترس میتواند دائما با احساس حقارت نسبت به دیگران درگیرمان کند، این باور را در ما به وجود بیاورد که هیچ تلاشی به نتیجه نخواهد رسید، ما بیاستعداد، احمق و ناتوان هستیم و هرگز موفق نخواهیم شد. اینها باورهایی هستند که طرحواره شکست در ما ایجاد میکنند. اما طرحواره شکست چیست؟
طرحواره شکست چیست؟
طرحواره یک الگوی تکراری رفتار است که در کودکی شکل میگیرد و در طول زندگی فرد بارها تکرار میشود. برای اطلاعات بیشتر میتوانید مقاله طرحواره چیست را مطالعه کنید. طرحواره شکست (به انگلیسی : Failure Schema) باعث میشود فرد از موقعیتهایی که خطر شکست یا ناتوانی در آنها وجود دارد اجتناب کند. این افراد نسبت به موقعیتها، افراد، محیط و شرایطی که آنها را به چالش میکشد احساس خشم شدیدی را تجربه میکنند. آنها همیشه منتظر هستند شکست بخورند؛ بههمین دلیل از هر تلاش یا رفتار دلهرهآوری دوری میکنند. آنها منتقد درونی قدرتمندی دارند که مدام آزارشان میدهد.
طرحواره شکست چه ویژگیهایی دارد؟
افرادی که با تله شکست درگیر هستند به شدت از خودشان انتقاد میکنند. بااینحال نسبت به شنیدن نقد از دیگران حساس هستند و چنین رفتارهایی کاملا آنها را به هم میریزد. این افراد هیچ موفقیتی را آنقدر خوب نمیدانند که برایش شادی کنند. زندگیشان را یک شکست طولانی و تلاشهای خود را ناکافی میبینند. آنها به نشانههای شکست حساس هستند و خیلی زود تسلیم میشوند.
طرحواره شکست به افراد احساس ناشایستی و ناکافی بودن القا میکند. حتی وقتی آنها موفق میشوند فکر میکنند این موفقیت واقعی نیست و تظاهر است. بههمین دلیل خودشان را به خاطر فریب دادن دیگران شماتت میکنند. اعتماد به نفس و موفقیت آنها به یک مو بند است و بهراحتی تحت تاثیر قرار میگیرد. مشکل دیگر این افراد، مقایسه دائمی خودشان با دیگران و موفقیتهای آنهاست و نتیجه این مقایسه همواره در راستای کوبیدن و تحقیر خودشان است. این طرحواره را نباید با طرحواره وابستگی بیکفایتی اشتباه گرفت.
ریشه های تحولی طرحواره شکست
طرحواره شکست نیز مانند سایر طرحوارهها، بهصورت عمده در کودکی و محیط خانواده در سالهای رشد شکل میگیرد. رفتارهای خاص والدین و شرایطی که کودک آنها را تجربه میکند در بهوجود آمدن این طرحواره اصلیترین نقش را دارد. شرایطی که طرحواره شکست را در کودکی در فرد به وجود میآورند:
- والدینی که کودک را دائما تمسخر، تحقیر و بیارزش میکنند. کودک این رفتارها را در خود درونی میکند و بهصورت خودکار به تحقیر و بیارزش کردن خود رو میآورد.
- والدینی که بارها به فرزند خود میگویند به اندازه کافی خوب نیست. فرزند این جملات را باور میکند، به خاطر میسپارد و در مواجهه با چالشها به خود میگوید.
- کودکی که از سمت اطرافیان خود برچسبهای ناخوشایند دریافت میکند. مانند: خنگ، دست و پا چلفتی، کودن یا ضعیف.
- کودکی که دائما با خواهر و برادرهای بزرگتر خود مقایسه میشود.
- والدینی که معیارهای بالا و کمالگرایانه برای فرزندان خود دارند؛ معیارهایی که نامتناسب با تواناییهای محدود یک کودک هستند.
- خانوادهای که با کودک خود به کشور تازهای مهاجرت میکنند و کودک احساس بیگانگی و تفاوت شدیدی نسبت به همسالان خود تجربه میکند.
- والدینی که زمان کافی برای فرزندان خود نمیگذارند و تنها هنگام انتقاد، مجازات و تنبیه حاضر هستند.
- خانوادهای که پیشرفت را تقبیح میکنند یا برای آن ارزشی قائل نیستند. (مانند والدین بیسواد)
- والدین باسواد و تحصیلکرده که میخواهند فرزندی شبیه به خودشان داشته باشند و او را تحت فشار میگذارند.
- والدین بیحوصله، سرخورده و ناامید.
- رشد در محیطی که فرهنگ نژادپرستانه یا تبعیض جنسیتی در آن حاکم است.
- کودکانی با اختلالاتی مانند ADHD و نارساخوانی که در اثر این ناتوانیها، احساس سرخوردگی زیادی تجربه میکنند.
روابط عاطفی در تله شکست
اشخاصی که طرحواره شکست دارند معمولا وارد روابط عاطفی نمیشوند و ترجیح میدهند تنها زندگی کنند. بااینحال درصورت ورود به رابطه، معمولا افرادی را انتخاب میکنند که بسیار موفق و شناختهشده هستند. آنها از موفقیت شریک عاطفی خود، اعتبار میگیرند و احساس موفقیت نسبی را تجربه میکنند. در مقابل بعضی دیگر از افرادی که طرحواره شکست دارند با شریکی بسیار پایینتر از خود وارد رابطه عاطفی میشوند تا در برابر او احساس برتری داشته باشند. البته در اغلب موارد این روابط به جدایی ختم میشود و افرادی با تله زندگی شکست دوری از دیگران را ترجیح میدهند.
شغل و روابط کاری در تله زندگی شکست
ماندن در شغلی که بسیار پایینتر از توانمندیهای فرد است یکی از ویژگیهای اصلی طرحواره شکست شناخته میشود. آنها معمولا انگیزه پیشرفت ندارند، کارها را عقب میاندازند یا نیمهکاره رها میکنند و از رقابت با دیگران بیزار هستند. در برخی افراد ممکن است طرحواره شکست خود را بهصورت اعتیاد به کار نشان بدهد. اما در هر صورت سبک زندگی افرادی که این طرحواره را دارند بسیار پایینتر از آنچه باید باشد است.
از کجا بفهمیم طرحواره شکست در ما فعال است؟
برای تشخیص این تله زندگی میتوانید از پرسشنامه طرحواره شکست استفاده کنید یا از یک طرحوارهدرمانگر کمک بگیرید. راه سادهتر، پاسخ دادن به پرسشهای زیر است. در این تست طرحواره شکست، اگر به اغلب پرسشها پاسخ مثبت دادهاید به احتمال زیاد این تله در شما فعال است:
- آیا احساس میکنید هرقدر تلاش کنید برای رسیدن به اهدافتان کافی نیست؟
- آیا وقت زیادی را تلف میکنید بدون آنکه کار مفیدی انجام داده باشید؟
- آیا اغلب اوقات احساس ناتوانی، بیکفایتی و ناموفق بودن با شما همراه است؟
- آیا کارها را به تعویق میاندازید؟
- آیا از جایگاه شغلی فعلی خود شرمنده هستید؟
- آیا موقعیت شغلی شما از تواناییهایتان خیلی پایینتر است؟
- آیا احساس حماقت، حقارت، شرمندگی و ناتوانی میکنید؟
- آیا اعتماد به نفس کمی دارید؟ (اگر نمیدانید اعتماد به نفس چیست و چطور میتوان آن را افزایش داد کلیک کنید.)
- آیا احساس میکنید مهارتهای قابل توجهی ندارید؟
- آیا خود را لایق جایگاه بهتری نمیدانید؟
- آیا احساس میکنید همه از شما موفقتر هستند؟
- آیا به سختی در کارتان پیشرفت میکنید؟
- آیا اگر احساس موفقیت از یک دستاورد مشخص داشته باشید در لایههای درونی ذهن خود فکر میکنید دستاورد مهمی نبوده است و دارید دیگران را گول میزنید؟
- آیا بارها و بارها شغل خود را تغییر دادهاید؟
- آیا در رفتارهای خود از دیگران تقلید میکنید؟
- آیا از اشتباه کردن و زمین خوردن میترسید؟
- در مواجهه با چالشهای زندگی، اضطراب زیادی را تجربه میکنید؟
- آیا از امتحان کردن و شکست خوردن احساس خستگی شدیدی را تجربه میکنید؟
سبکهای مقابلهای طرحواره شکست
سه سبک مقابلهای اصلی اجتناب، جبران افراطی و تسلیم در برابر طرحواره شکست وجود دارد:
سبک مقابله تسلیم
فردی که سبک مقابله تسلیم در برابر تله زندگی شکست را انتخاب کرده است باور میکند که ناتوان است و تنها کارهای خیلی ساده را انجام میدهد. او هرگز خود را باور نمیکند و اعتماد به نفس بسیار کمی دارد.
سبک مقابله اجتناب
در این سبک مقابله، فرد درگیر با طرحواره شکست از چالش دوری میکند. هر موقعیتی که ممکن است با مسئولیتهای جدیدی برای او همراه باشد را پس میزند و تا جای ممکن تعهد جدیدی را نمیپذیرد.
سبک مقابلهای جبران افراطی
در برابر طرحواره شکست، این سبک متداولترین سبک مقابله محسوب میشود. فرد برای جبران طرحواره خود، بیش از حد تلاش میکند تا ثابت کند ناموفق نیست. بااینحال شخصیت موفقی که ساخته است شکننده و سست است و با یک انتقاد کوچک در هم خواهد شکست. فرد به کمک سبک مقابله جبران افراطی هرگز نمیتواند شخصیتی مانند یک فرد موفق پیدا کند زیرا اعتماد به نفس، تواضع و اطمینان کافی را ندارد و خود را ارزشمند نمیداند.
ارتباط طرحواره شکست با سایر طرحوارهها
طرحواره شکست ارتباط زیادی با طرحوارههای نقص و شرم، محرومیت هیجانی، طرحواره استحقاق، انزوا و تله زندگی معیارهای سختگیرانه دارد. این طرحوارهها ممکن است با هم رخ بدهند یا به یکدیگر منجر شوند. طرحواره شکست همچنین شباهتهایی با تله زندگی وابستگی از نظر رفتاری دارد بااینحال این دو طرحواره کاملا مستقل از هم هستند.
اهداف درمانی طرحواره شکست
طرحواره شکست اگر در فرد برای مدت طولانی و با شدت ادامه پیدا کند ممکن است به افسردگی منجر شود. همچنین بعضی از افرادی که این طرحواره را دارند به اعتیاد پناه میبرند. بعضی از این افراد سبک زندگی خوشگذرانی را پیش میگیرند و مسائل مهم زندگی را بیاهمیت جلو میدهند. این دوره اغلب کوتاه است و فرد در نهایت احساس سرخوردگی، عقب ماندن و از دست دادن را تجربه میکند. به همین دلیل است که درمان این طرحواره بسیار مهم است.
اهداف درمانی تله زندگی شکست شامل این موارد میشود:
- باور به مهارتها
- مقایسه منطقی و عادلانه با افراد همسن و همسطح
- افزایش موفقیتها و دستاوردها با برنامهریزی معقول و منطقی
- ارتقای شغلی
- پذیرش ناتوانیهای عادی در خود بهعنوان یک انسان
درمان طرحواره شکست
شاید در دوران مدرسه همواره خودتان را بازنده دیدهاید. نمرات کمتری میگرفتید و دوستانتان شما را طرد میکردند. اما زندگی مدرسه و کلاس درس نیست. زندگی بر روی نمره و رتبه و عدد نمیچرخد؛ شما هم دیگر آن دانشآموز ضعیف و بازنده نیستید. راههای متعدد و متنوعی در زندگی برای رفتن به سمت موفقیت وجود دارد. در طول این مسیرها قرار نیست از کسی جا بمانید یا با کسی مقایسه شوید. زندگی مسابقه نیست، همیشه میتوانید بهتر از قبل باشید و در کنار این بهتر شدنها، بارها شکست بخورید.
مهمترین قدم برای درمان طرحواره شکست، پذیرش همین موضوع است: «زندگی مدرسه نیست!» شما باید ارزشهای شخصی خودتان را پیدا کنید و برای آنها بجنگید. نه ارزشهایی که مدرسه یا جامعه به شما القا کرده است. اشتباهات خود را این بار به شکل تجربه نگاه کنید و شکستهای زندگی را بپذیرید. از ناحیه امن خود خارج شوید و تواناییهایتان را بسنجید.
مراحل درمان طرحواره شکست
اگر اطمینان دارید که طرحواره شکست در شما فعال است میتوانید به یک طرحوارهدرمانگر باتجربه مراجعه کنید و مراحل درمان را زیر نظر او پشت سر بگذارید. اگر قصد دارید خودتان به خود کمک کنید، راههای زیر را برای غلبه بر طرحواره شکست پیشنهاد میکنیم:
- منشا طرحواره را پیدا کنید. چه شد که این تله در شما شکل گرفت؟ خانواده چه دیدگاهی را به شما القا میکرد؟ کودکی شما چگونه گذشت؟
- دست از شماتت خود بردارید. شما مقصر اتفاقات کودکی خود نیستید. از این لحظه که مشکل را پیدا کردهاید برای حل و فصل آن تلاش خودتان را خواهید کرد و همین کافی است.
- موقعیتهایی که طرحواره شکست را در شما فعال میکنند شناسایی و یادداشت کنید. سپس بررسی کنید که چرا در چنین شرایطی، احساس شکست و ناکامی به شما دست میدهد.
- سعی کنید برای زندگی خودتان تصمیم بگیرید و این تصمیمات را سنجیده اتخاذ کنید.
- مهارتها و دستاوردهای خود را بنویسید. هنگام مرور آنها منطقی باشید و بزرگنمایی یا ناچیزانگاری را کنار بگذارید.
- برای خود اهداف کوتاهمدت و بلندمدت تعیین کنید و تا رسیدن به آنها، دست از تلاش بر ندارید.
- به رفتارهایی که برانگیخته بر اساس سبک مقابلهای شما هستند (اجتناب، جبران یا تسلیم) پایان بدهید.
کلام آخر
طرحواره شکست برای بسیاری از افراد کارکرد دارد چرا که به آنها کمک میکند با پیشگوییهای غیرمنطقی، مسئولیتهای خود را نادیده بگیرند و به بهانه اطمینان از شکست قطعی، تلاش نکنند. بااینحال این طرحواره اگرچه ممکن است به شما زمان بیشتری برای استراحت بدهد اما همیشه در پایینترین سطح ممکن نگهتان میدارد و امکان پیشرفت را از شما میگیرد. به همین دلیل درمان این طرحواره اهمیت دارد. اگر هنوز پرسشی دارید که به آن پاسخی داده نشده است میتوانید از طریق قسمت نظرات با ما در میان بگذارید.
ارسال نظر