ارزش های فردی چیست و چگونه آن‌ها را پیدا کنیم؟

تابه‌حال در برزخ تصمیم‌گیری مانده‌اید؟ مجبور شده‌اید بین ماندن در کنار خانواده و حمایت از آن‌ها و رفتن به محل کار یک گزینه را انتخاب کنید؟ فرض کنید قرار است برای یک مراسم مذهبی صبح زود در محیطی حاضر شوید و ناگهان تماسی کاری با شما گرفته می‌شود و قراری برای مصاحبه کاری در همان زمان ترتیب داده می‌شود، تصمیم شما چیست؟ کدام گزینه را انتخاب می‌کنید؟ ترجیح می‌دهید روز تعطیل خود را کنار دوستان بگذرانید یا خود را برای آموزش رایگان به دانش‌آموزان نیازمند به محل دیگری برسانید؟ به نظر شما همه افرادی که می‌شناسید به این پرسش‌ها پاسخ مشابهی می‌دهند؟ پاسخ روشن است: خیر! آن‌چه نتیجه این تصمیم‌گیری‌ها را تغییر می‌دهد ارزش های فردی و اولویت‌های هر یک از شماست. مولفه‌ای که می‌تواند زندگی هر فردی را تحت تاثیر قرار بدهد.

ارزش‌های فردی چه هستند؟

ارزش‌های فردی اصولی هستند که به زندگی معنا می‌دهند، به ما کمک می‌کنند در دنبال کردن اهدافمان استقامت به خرج بدهیم و با موانع زندگی سرسختانه روبرو شویم. هر فرد برای خود مجموعه ارزش‌هایی دارد که آینه‌ای از شخصیت، علایق و باورهای او است. اگر می‌خواهید کسی را بشناسید ارزش‌هایش در زندگی را پیدا کنید.

بسیاری از ارزش‌ها در کودکی از خانواده یا جامعه آموخته می‌شوند. بعضی از آن‌ها تحت تاثیر فرهنگ، مذهب، دوستان، مدرسه و رسانه‌ها شکل می‌گیرند. با این‌حال ما همه ارزش‌های تحمیلی را نمی‌پذیریم و در برابر بعضی از آن‌ها عصیان می‌کنیم. در مقابل، ارزش‌های دیگری برای خود می‌سازیم و آن‌ها، انگیزه دوام آوردن در مسیر زندگی را در ما به‌وجود می‌آورند. درواقع این ارزش‌های فردی هستند که ما را از یکدیگر متمایز می‌کنند و باعث می‌شوند تصمیماتی کاملا متفاوت بگیریم.

ارزش‌های فردی چه اهمیتی دارند؟

شاید برایتان جالب باشد، پشت هر رفتاری که از ما سر می‌زند یک ارزش فردی وجود دارد که انگیزه و انرژی مورد نیاز آن رفتار را تولید کرده‌است! بااین‌حال این موضوع اغلب آگاهانه نیست و این پروسه در ذهن ناخودآگاه ما اتفاق می‌افتد. شناختن ارزش‌هایمان کمک می‌کند خودمان را بهتر بشناسیم، کیفیت زندگی‌مان را ارتقا بدهیم و کارهایی را انجام بدهیم که برای ما رضایت خاطر به همراه دارند.

همچنین شناختن این ارزش‌ها در پیدا کردن شغل ایده‌آل، برنامه‌ریزی و هدف‌گذاری برای زندگی و افزایش اعتماد به نفس تاثیرگذار است.

چگونه ارزش‌های فردی خود را پیدا کنیم؟

همه ما ارزش‌هایی در زندگی خود داریم. بسیاری از ما ارزش‌های فردی خود را نمی‌شناسیم و می‌خواهیم آن‌ها را پیدا کنیم. بعضی دیگر نیاز داریم برای خود ارزش‌هایی بسازیم و به زندگی‌مان جهت بدهیم. در ادامه قصد داریم در 6 مرحله، روش پیدا کردن یا ساختن ارزش‌های فردی را توضیح بدهیم:

1.    6 تا 8 ارزش اصلی خودتان را پیدا کنید

راس هریس، نویسنده و درمان‌گر مطرح در رویکرد ACT (= Acceptance and Commitment Therapy) لیست ارزش های فردی در زندگی افراد مختلف ارائه داده‌است. می‌توانید با خواندن لیست ارزش های زندگی بررسی کنید که کدام‌یک از آن‌ها احساسات‌تان را برانگیخته می‌کند یا شما را به وجد می‌آورد:

• امنیت مالی
• شفقت و هم‌دلی
• سلامتی و تناسب اندام
• رهبری و کنترل
• دستاورد و موفقیت
• خلاقیت
• معتمد و معتبر بودن
• وفاداری
• زیبایی و برازندگی
• شجاعت
• حق‌شناسی
• بخشش و ایثار
• روابط اجتماعی
• عشق و روابط عاطفی
• یادگیری و رشد
• بقا
• خانواده
• ارتقای شغلی
• ماجراجویی
• آزادی

هر کدام از موارد بالا ممکن است در شما اشتیاقی ایجاد کند یا قلبتان را به تپش وا دارد. در این صورت احتمالا دارید به یکی از ارزش‌های اصلی زندگی‌تان اشاره می‌کنید. می‌توانید شش تا هشت مورد از این گزینه‌ها را به‌عنوان ارزش‌های اصلی زندگی خود انتخاب کنید. نگران نباشید، اگر در ادامه راه متوجه شوید که آن‌طور که باید و شاید مشتاق آن‌ها نیستید همیشه می‌توانید در ارزش‌های خود تجدید نظر کنید.

2.    ارزش‌های انتخاب‌شده را یادداشت کنید

در روان‌شناسی اصطلاحی وجود دارد به نام «وربالایز کردن» (Verbalize) یا «به بیان درآوردن». این مفهوم نشان می‌دهد در بسیاری از مواقع بخش قابل توجهی از مشکل ما تنها با بیان کردن آن حل می‌شود. درواقع وقتی جملات یا کلماتی برای بیان آن‌چه در ذهن داریم پیدا می‌کنیم ناگهان آرام می‌گیریم و مسیر پیش رو را روشن‌تر از قبل می‌بینیم. یکی از راه‌های پیدا کردن ارزش‌های فردی نیز همین است. وقتی بتوانیم ارزش‌های خود را ببینیم و به‌شکل یک واژه آن‌ها را بنویسیم نیمی از راه را رفته‌ایم.

3.    3-6 نفر از افرادی را که برای شما قابل احترام هستند مشخص کنید

نام سه تا شش نفر از افرادی که برای شما قابل احترام و ارزشمند هستند را بنویسید؛ سپس در کنار نامشان، ویژگی، اخلاق یا رفتاری که به‌خاطر آن تحسین‌شان می‌کنید را یادداشت کنید. این ویژگی یا رفتار، همان ارزش فردی شماست که در این شخص خاص برایتان برجسته و پررنگ شده‌است. استیون هیز، درمان‌گر و بنیان‌گذار رویکرد ACT، می‌گوید شما می‌توانید این کار را با افراد محبوب و مشهور نیز انجام بدهید. مثلا ممکن است ویرجینیا وولف را به خاطر خلاقیت و صراحتش یا مارتین لوتر کینگ را برای آزادگی و شجاعتش تحسین کنید. در این صورت صراحت و شجاعت احتمالا از ارزش‌های فردی شماست.

4.    از یک مشاور یا مربی کمک بگیرید

اگر هنوز موفق نشده‌اید ارزش‌های فردی خود را پیدا کنید و در زندگی احساس بی‌هدفی و پوچی دارید از یک مشاور یا راهنما کمک بگیرید. همچنین مشاوره شغلی می‌تواند به شما در هدف‌گذاری شغلی و پیدا کردن شغل متناسب با ارزش‌هایتان کمک کند.

5.    از تست ارزش های فردی استفاده کنید

استفاده از تست ارزش های فردی (PVQ = Personal Value Questionnaire) یکی دیگر از راه‌های کشف این ارزش‌ها است. در قسمت‌های بعدی مقاله درباره این تست صحبت خواهیم کرد.

6.    خودتان را تحت نظر بگیرید

برای چند روز یا چند هفته آینده خود را مشاهده کنید و انتخاب‌هایتان را ارزیابی نمایید. پشت هر انتخابی هرچند کوچک یا سریع، ارزشی قرار گرفته‌است. اگر انتخاب‌هایتان راضی‌کننده نیستند و اغلب شما را ناامید می‌کنند وقت تغییر یا بهبود ارزش‌هایتان رسیده‌است. از خود بپرسید کدام انتخاب‌ها را مدت‌هاست می‌خواهید کنار بگذارید؟ کدام‌یک را قصد دارید به زندگی خود وارد کنید؟ برای ایجاد این تغییرات، شما به ارزش‌هایی تازه نیاز دارید.

7.    گذشته خود را بررسی کنید

به گذشته نگاه کنید، بهترین روز شما کدام روز بوده‌است؟ بدترین خاطره‌ای که به یاد می‌آورید چطور؟ چه ویژگی خاصی این دو رویداد را برای شما این‌چنین تداعی می‌کنند؟ این ویژگی نشان‌دهنده ارزش‌ها و ضدارزش‌های شماست.

6 پرسشی که کمک می‌کند ارزش های فردی خود را پیدا کنیم

علاوه بر هفت راهکار گفته شده، پاسخ دادن به پرسش‌های زیر می‌تواند به شما در پیدا کردن ارزش های فردی خود کمک کند:

• با چه مقیاسی و بر چه اساسی موفقیت را برای خود معنا می‌کنید؟
• چه چیزی به شما انگیزه می‌دهد؟
• چگونه فردی می‌تواند اعتماد شما را جلب کند؟
• چه ویژگی‌هایی در دیگران شما را ناامید یا دل‌زده می‌کند؟
• چه مسائلی ممکن است باعث شود یک رابطه را تمام کنید؟
• دوست دارید شما را با کدام ویژگی به خاطر بیاورند؟

ارزش‌های دهگانه شوارتز

شوارتز ارزش های فردی اصلی را به 10 دسته تقسیم می‌کند و برای هر یک تعریفی ارائه می‌دهد. لیست ارزش های فردی شوارتز به این ترتیب است:

1. خودجهت‌دهی (به انگلیسی: Self-Direction): استقلال فکری و عملی که خود را در ساختن، جستجو کردن و تصمیم‌گیری نشان می‌دهد.
2. انگیزش و ماجراجویی (به انگلیسی: Stimulation): جستجوی هیجان‌ها و چالش‌های گوناگون در زندگی.
3. لذت‌جویی (به انگلیسی: Hedonism – Pleasure): تمایل به تجربه لذت در ابعاد مختلف.
4. دستاورد (به انگلیسی: Achievement): احساس غرور از طریق حل چالش‌های مهم زندگی و تمایل به ارتقای دائمی موقعیت فردی و موفقیت در ابعاد گوناگون زندگی بر اساس ملاک‌ها و ارزش‌های اجتماعی.
5. قدرت و رهبری (به انگلیسی: Power): تسلط بر افراد و منابع.
6. امنیت (به انگلیسی: Security): احساس امنیت، ثبات اجتماعی و پایداری روابط.
7. سازگاری (به انگلیسی: Conformity): خویشتن‌داری از اعمالی که باعث آسیب رساندن به دیگران یا نقض انتظارات اجتماعی می‌شود.
8. سنت‌گرایی (به انگلیسی: Tradition): احترام و تعهد نسبت به سنت‌های جامعه، پذیرش آداب و رسوم، عقاید و فرهنگ‌های اجتماعی.
9. خیرخواهی و ایثار (به انگلیسی: Benevolence): تلاش برای مراقبت از اطرافیان و ارتقای سطح آن‌ها.
10. جهان‌گرایی (به انگلیسی: Universalism): حفاظت از مردم و طبیعت و قدردانی نسبت به آن‌ها.

بسیاری از صاحب‌نظران سنت‌گرایی و سازگاری را در یک طبقه قرار می‌دهند. همچنین ارزش‌ها را می‌توان به چهار دسته مختلف تقسیم کرد که هدف و انگیزه اصلی در هر دسته یکسان است: 1)پذیرای تغییر (خودجهت‌دهی و انگیزش)، 2) خودسازی و خودمحوری (قدرت، دستاورد و لذت‌جویی)، 3) حفاظت از خود (سازگاری، سنت‌گرایی و امنیت) و 4) تعالی خود (خیرخواهی و جهان‌گرایی).

ارزش‌های فردی چه ویژگی‌هایی دارند؟

بعضی از ارزش‌های فردی در یک راستا هستند و بعضی دیگر با یکدیگر تناقض دارند. همچنین بعضی از ارزش‌ها را می‌توان زیرمجموعه دیگری دانست. به‌طور کلی ارزش های انسانی 6 ویژگی زیر را دارند:

1. ارزش های فردی باورهایی جدایی‌ناپذیر از فرد، احساسات و هیجانات، افکار و رفتارهای او هستند. به‌عنوان مثال فردی که امنیت را یک ارزش می‌داند در جهت حفظ آن رفتارهایی را انجام می‌دهد و در شرایط ناخوشایند و تهدیدکننده، احساس ناامنی و هیجان ترس را تجربه می‌کند.
2. ارزش‌ها می‌توانند برای انجام یک عمل خاص، ایجاد انگیزه کنند. برای مثال اگر محیط زیست و حفظ آن برای شما یک ارزش باشد ممکن است از کیسه‌های پارچه‌ای استفاده کنید یا مسیر کارتان را با دوچرخه طی نمایید.
3. ارزش‌ها فراتر از موقعیت‌ها هستند و با نگرش و هنجار تفاوت دارند. این مولفه‌ها کاملا فردی هستند و به ویژگی‌های یک شخص بستگی دارند.
4. استاندارد و معیار هدایت یک انسان ارزش‌های فردی او است. بااین‌حال این هدایت آگاهانه و هوشیار اتفاق نمی‌افتد. برای نمونه شما ممکن است سرسختانه بر روی تصمیمات خود پافشاری کنید و در جهت حفظ استقلال فردی خود گام بردارید. پشت چنین رفتاری ارزش خودجهت‌دهی قرار گرفته‌است.
5. هر فردی چند ارزش اصلی در زندگی خود دارد که ممکن است با هم در تعارض یا متناقض باشند. این ارزش‌ها بر اساس اولویت‌های فرد طبقه‌بندی می‌شوند. برای نمونه ممکن است شما نسبت به دیگران احساس ترحم و دلسوزی داشته باشید اما رهبری کردن و تسلط بر افراد برای شما ارزش والاتری باشد.
6. وقتی دو ارزش با یکدیگر تداخل دارند یا به توافق می‌رسند یا یکی از آن‌ها بر دیگری مسلط می‌شود. مثلا شما می‌توانید ارزش‌های ماجراجویی و لذت‌جویی خود را با یکدیگر همراه و هم‌مسیر نمایید اما بین دو ارزش لذت‌جویی و دستاورد یکی از آن‌ها بر دیگری مسلط خواهد شد.

انواع روابط بین ارزش های فردی

همان‌طور که گفته‌شد ارزش های انسانی همیشه هم‌جهت و هم‌راستا نیستند و گاهی در مقابل یکدیگر قرار می‌گیرند. برای مثال بعضی از ارزش‌های دهگانه شوارتز بر روی پذیرش تغییر و گشودگی تاکید می‌کنند (مانند انگیزش، دستاورد و لذت‌جویی) و بعضی دیگر نیزا به ثبات را پوشش می‌دهند (مثل امنیت و سازگاری). همچنین محور اصلی در بعضی ارزش‌ها خود فرد و رشد و ارتقای او است (مثل خودجهت‌دهی و دستاورد) اما بعضی دیگر از ارزش‌ها بر روی اولویت دادن به دیگران، دل‌رحمی و نوع‌دوستی استوار هستند (مانند خیرخواهی و جهان‌گرایی).

علاوه بر این بعضی از ارزش‌ها بر اساس کنترل اضطراب و حفاظت از خود بنا شده‌اند. این ارزش‌ها نیاز اولیه افراد به امنیت را تامین می‌کنند و در راستای مقابله با اضطراب ناشی از ناامنی و غیرقابل پیش‌بینی بودن دنیا قرار می‌گیرند. مردم برای دوری از اضطراب به دنبال هم‌شکلی و هم‌رنگی اجتماعی (سازگاری)، ساختن یک پایه امن و حفظ شرایط فعلی (امنیت و سنت‌گرایی) و مدیریت تهدیدهای خارجی (تسلط و کنترل) هستند. در مقابل ارزش‌های رشد و پیشرفت (مانند خودجهت‌دهی و دستاورد) قرار می‌گیرند که سهمی در کنترل اضطراب ندارند.

تست ارزش های فردی

پرسشنامه ارزش های فردی شوارتز (SVS = Schwartz Value Survey) یک پرسشنامه خودگزارشی است که بر اساس پاسخ‌های مستقیم خود فرد، ارزش‌های فردی او را مشخص می‌نماید. این پرسشنامه 57 بخش داشته‌است که در آخرین به‌روزرسانی آن به 11 بخش رسیده‌است. این 11 بخش همان 10 ارزش اصلی شوارتز و یک ارزش دیگر (Spirituality = معنویت) را شامل می‌شود.

ابزار دیگری که برای سنجش ارزش های فردی مورد استفاده قرار می‌گیرد تست ارزش های فردی پرتره (PVQ = Personal Values Questionnaire) است. این پرسشنامه بر اساس گزارش‌های غیرمستقیم آزمون‌دهنده طراحی شده‌است و اگرچه برای کودکان 11 تا 14 سال مورد استفاده قرار می‌گیرد اما نتایج جالبی از ارزش‌های بزرگسالان نیز ارائه می‌دهد.

کلام آخر

در این مقاله به تعریف ارزش‌های فردی و انواع آن پرداختیم و دیدیم که تصمیمات هر فردی چگونه از ارزش‌هایش اثر می‌پذیرد. بااین‌حال در شرایط خاص و بحرانی، ارزش‌های فردی یکایک ما اولویت خود را به‌تدریج از دست می‌دهد و به ارزش‌های مشترک اجتماعی تبدیل می‌شود. برای مثال هنگام بروز حوادث طبیعی همه ما (یا دست‌کم اکثریتمان) برای بقا تلاش می‌کنیم و تا جایی که می‌توانیم به دیگران نیز کمک می‌رسانیم. درواقع در چنین شرایطی، بقا و خیرخواهی ارزش‌های اصلی و مشترک اعضای یک جامعه خواهد بود.