همه ما ممکن است به حسن نیت بعضی افراد شک کنیم یا از افراد ناشناس فاصله بگیریم تا شناخت ما نسبت به آن‌ها بیشتر شود. این یک احتیاط واجب است و از آسیب دیدن ما جلوگیری می‌کند. با این‌حال اگر تردید نسبت به دیگران و حالت تدافعی در مقابل افراد، به الگوی دائمی زندگی ما تبدیل شود دیگر آن را یک رفتار عادی نمی‌دانیم و احتمالا با طرحواره بی اعتمادی بدرفتاری مواجه هستیم. طرحواره‌ای که باید به اصلاح آن اقدام کنیم پیش از آن‌که آسیب بیشتری به زندگی ما بزند.
طرحواره بی اعتمادی چیست؟
پیش از آن‌که به تله زندگی بی‌اعتمادی بپردازیم لازم است با مفهوم طرحواره‌ها و تله‌های زندگی آشنا شویم. پیشتر در مقاله‌ای به‌تفصیل به این مفهوم پرداخته‌ایم پس ترجیحا ابتدا مقاله مورد نظر را مطالعه کنید. طرحواره بی اعتمادی (به انگلیسی : Mistrust Schema) با احساس آسیب‌پذیری و تردید دائمی نسبت به دیگران همراه است. در این طرحواره، فرد دیگران را غیر قابل اعتماد و دروغ‌گو می‌بیند و فکر می‌کند همه قصد دارند به او آسیب بزنند. او همواره انتظار دارد از دیگران ضربه بخورد، سعی می‌کند دائما از خودش محافظت کند و اغلب در حال امتحان کردن دیگران و پیدا کردن شواهدی برای تایید نظریه‌های خیانت آن‌ها است.
در طرحواره بی اعتمادی – بدرفتاری (Mistrust Abuse Schema) فرد همیشه حالت تدافعی دارد و گوش به زنگ است. او هرگز به هیچ‌کس اعتماد کامل پیدا نمی‌کند و اطلاعات کاملی از خود ارائه نمی‌دهد. این افراد معمولا در روابط ناسالم گرفتار می‌شوند یا روابط عادی خود را به‌واسطه طرحواره‌شان نابود می‌کنند.
طرحواره بی اعتمادی بدرفتاری چه ویژگی‌هایی دارد؟
از ویژگی‌های اصلی تله زندگی بی اعتمادی – بدرفتاری، سوءظن دائمی، گوش به زنگ بودن و بی‌اعتمادی مطلق نسبت به دیگران است. این افراد فکر می‌کنند همه قصد آزاد و اذیت آن‌ها را دارند و می‌خواهند به هر طریقی، آسیبی روانی، جسمی یا جنسی به آن‌ها وارد کنند. گاهی شدت این طرحواره باعث می‌شود فرد خودش به یک انسان سوءاستفاده‌گر تبدیل شود. این افراد با خود فکر می‌کنند: «دنیا جای امنی نیست، پس بهتر است پیش از آن‌که آسیب ببینم به دیگران آسیب بزنم.»
افرادی که طرحواره بی‌اعتمادی – بدرفتاری در آن‌ها فعال است اغلب خواب بد می‌بینند و خیال‌پردازی‌های خشونت‌آمیز دارند. بااین‌حال، اگرچه باور آن سخت است اما نیاز واقعی پشت این طرحواره احساس امنیت واقعی و عمیق در روابط و دلبستگی‌های عاطفی است؛ نیازی که این افراد در کودکی بنا بر شرایط محیطی از آن محروم شده‌اند و در بزرگسالی به‌واسطه رفتارهای ناامن خودشان، قادر به تجربه آن نیستند.
ریشه های تحولی طرحواره بی اعتمادی بدرفتاری
کودک به محیطی امن و والدینی مراقب و مهربان نیاز دارد تا بتواند رشدی سالم را تجربه کند. اغلب والدین برای مهیا کردن چنین محیطی تلاش می‌کنند اما بعضی از آن‌ها نمی‌خواهند یا نمی‌توانند این شرایط را برای رشد کودک آماده کنند. کودک به والدین خود به‌شدت نیازمند است و ادامه حیات خود را وابسته به آن‌ها می‌بیند. او نمی‌تواند محیط خانواده را ترک کند یا از والدین خود رو برگرداند چون به آن‌ها نیاز دارد. بنابراین اگر مورد سوءاستفاده از جانب آن‌ها قرار بگیرد خود را مقصر می‌داند.
محیط کودکی افراد با طرحواره بی اعتمادی، اغلب محیطی ناامن و عذاب‌آور است. آن‌ها به احتمال زیاد مورد خشونت کلامی، جسمانی یا جنسی واقع شده‌اند. این طرحواره در کودکی شکل می‌گیرد و در بزرگسالی تکرار می‌شود. محیط کودکی این افراد احتمالا یکی از محیط‌های زیر بوده است:
- والدین اغلب کودک را مورد ضرب و شتم و بدرفتاری قرار می‌دادند و کودک به هر دلیل کوچک یا بزرگی از آن‌ها کتک می‌خورد.
- تحقیر و توهین فرزند از رفتارهای تکراری والدین در هر شرایطی بوده است.
- والدین از نقاط ضعف کودک سوءاستفاده می‌کردند.
- افراد خانواده غیرقابل اعتماد بوده‌اند و اسرار یکدیگر یا کودک را فاش می‌کردند.
- کودک دائما مورد تمسخر واقع شده است.
- والدین کودک به اختلال شخصیت سادیستی مبتلا بوده‌اند.
- خانواده کودک خود به طرحواره بی‌اعتمادی بدرفتاری دچار بوده‌اند و همواره رفتاری محافظه‌کارانه داشته‌اند.
- محیط خانواده اغلب ناامن بوده‌است و تجربه دعوا و کشمکش متعدد در محیط خانواده وجود دارد.
- فرد در دوران کودکی عشق و محبت را در خانواده مشاهده نکرده است.
- یکی از والدین یا هر دو، دروغ‌گو و بدقول بوده‌اند.
روابط عاطفی در طرحواره بی اعتمادی
به نظر شما با احساس بی اعتمادی دائمی نسبت به دیگران می‌توان وارد یک رابطه عاطفی سالم شد؟ اگرچه افرادی که تله زندگی بی اعتمادی بدرفتاری در آن‌ها فعال است ممکن است در شروع رابطه بتوانند بی اعتمادی خود را کنترل یا مخفی کنند اما به مرور با پیش رفتن رابطه، طرحواره خودش را نشان می‌دهد. فرد مبتلا دائما منتظر این است که مورد سوءاستفاده یا خیانت قرار بگیرد و نمی‌تواند بدگمانی شدیدش نسبت به شریک عاطفی را کنترل کند. در نهایت طرف مقابل را از خود می‌راند یا دائما مورد بازپرسی و توهین قرار می‌دهد. این افراد معمولا جذب افراد دیگری با طرحواره اطاعت یا تله زندگی ایثار می‌شوند یا افرادی را جذب می‌کنند که طرحواره وابستگی در آن‌ها فعال است.
به طور کلی اگر در رابطه عاطفی شما چندین مورد از موارد زیر اتفاق می‌افتد احتمالا یکی از شما طرحواره بی اعتمادی بد رفتاری را در خود به‌صورت فعال دارید و برای ترمیم رابطه باید هرچه سریع‌تر دست به کار شوید:
- از هر رفتاری برداشت ثانویه‌ای دارید و به دنبال منظور واقعی شریک عاطفی خود می‌گردید.
- دائما به دنبال شواهدی مبتنی بر خیانت هستید.
- به نیازهای طرف مقابل بی‌توجه هستید.
- طرف مقابلتان را در حضور دیگران تحقیر می‌کنید.
- یکی از شما در رابطه به‌شدت عصبی و مضطرب است.
- یکی از شما به نوشیدن الکل یا استفاده از مواد مخدر روی آورده است.
- بیش از اندازه به رفتارهای یکدیگر حساسیت نشان می‌دهید.
- دروغ‌گویی، فریب، خیانت و تهدید در رابطه شما وجود دارد.
- به زور با شریک عاطفی خود وارد رابطه جنسی می‌شوید.
- یکی از دو طرف رفتارهای سادیستی و خشونت‌آمیز از خود نشان می‌دهد.
از کجا بفهمیم طرحواره بی اعتمادی بدرفتاری در ما فعال است؟
برای تشخیص طرحواره می‌توانید از تست طرحواره بی اعتمادی استفاده کنید یا از یک درمانگر کمک بگیرید. برای تست بی اعتمادی در خود و شدت آن، جملات زیر را بخوانید؛ اگر با اغلب آن‌ها موافق هستید احتمالا طرحواره بی اعتمادی – بدرفتاری در شما فعال است:
- همیشه مراقب خودتان هستید تا از دیگران آسیب نبینید.
- دائما حالت تدافعی دارید.
- برای اعتماد کردن به کسی، به زمان زیادی نیاز دارید.
- اگر احساس کنید شریک عاطفی شما با شما مخالف است رابطه را تمام خواهید کرد.
- فکر می‌کنید همه انسان‌ها منفعت‌طلب، خودخواه و به‌دنبال سوءاستفاده هستند.
- معمولا جذب افرادی می‌شوید که از شما سوءاستفاده می‌کنند.
- درباره حسن نیت دیگران شک دارید.
- برایتان سخت است از دیگران مراقبت بخواهید.
- همواره منتظر هستید کسی به شما آسیب بزند.
- فکر می‌کنید از شما سوءاستفاده می‌شود حتی اگر هیچ سندی وجود نداشته باشد.
- برای جلوگیری از آسیب دیدن از دیگران، خودتان پیش‌دستی می‌کنید و به آن‌ها آسیب می‌زنید.
- درباره زندگی شخصی خود صحبت نمی‌کنید تا به دیگران اجازه ندهید علیه خودتان از آن استفاده کنند.
- نقاط ضعف خود را پنهان می‌کنید.
- در کنار دیگران احساس آرامش نمی‌کنید و می‌ترسید شما را تحقیر کنند.
- از روابط جنسی خود لذت نمی‌برید.
- قسمت‌هایی از خاطرات کودکی را به خاطر نمی‌آورید.
- خیال‌پردازی‌های خشونت‌آمیز (سادیستی یا مازوخیستی) دارید.
- گاهی رفتارهای ظالمانه و بی‌رحمانه‌ای دارید.
- در روابط اغلب درمانده می‌شوید.
سبک‌های مقابله‌ای طرحواره بی اعتمادی
افراد مبتلا به طرحواره بی اعتمادی معمولا با یکی از سبک‌های مقابله‌ای اجتناب، تسلیم یا جبران افراطی با آن روبرو می‌شوند:
1. سبک مقابله‌ای اجتناب
فرد برای مراقبت از خود در برابر تله زندگی بی اعتمادی بدرفتاری، تا جای ممکن از وارد شدن به هر نوع رابطه‌ای اجتناب می‌کند. فاصله اجتماعی زیادی بین خود و دیگران ایجاد می‌کند و اجازه نمی‌دهد دیگران وارد ناحیه امن او شوند. این افراد به شدت رازدار هستند و نمی‌توانند هیچ سطحی از اعتماد نسبت به دیگران را ایجاد کنند.
2. سبک مقابله‌ای تسلیم
فرد خودش را شایسته سوءاستفاده می‌داند و تسلیم طرحواره بدرفتاری بی اعتمادی خود می‌شود. این افراد اغلب وارد روابطی می‌شوند که به‌شدت مورد اذیت و آزار قرار می‌گیرند و از آن‌ها استفاده می‌شود.
3. سبک مقابله‌ای جبران افراطی
در سبک مقابله‌ای جبران، فرد برای مقابله با طرحواره ناکارآمد خود، دقیقا مخالف آن عمل می‌کند. در تله بی اعتمادی بدرفتاری فرد پیش از آن‌که مورد سوءاستفاده قرار بگیرد خود اقدام به سوءاستفاده از دیگران می‌کند و آن‌ها را مورد آزار و اذیت قرار می‌دهد.
اهداف درمانی طرحواره بی اعتمادی بدرفتاری
طرحواره بی‌اعتمادی بدرفتاری در درازمدت به سلامت روان فرد آسیب جدی می‌زند و حتی مستعد آن است که به اختلال شخصیت پارانویید تبدیل شود. همه ما به روابط صمیمانه و نزدیک نیاز داریم و افراد با این طرحواره، از برقراری صمیمیت عاجز هستند.
بااین‌حال درمان این طرحواره چالش‌برانگیز است. افرادی که طرحواره بی‌اعتمادی در آن‌ها فعال است نسبت به دیگران همواره سوءظن دارند و درمانگر نیز از این قاعده مستثنی نیست. در موارد شدیدتر، هر رفتار درمانگر توسط فرد تحریف می‌شود و هرگز اعتمادی میان آن‌ها شکل نمی‌گیرد. در حالت‌های ساده‌تر، فرد از انجام تکالیف درمانی سر باز می‌زند و از شرکت در جلسات خودداری می‌کند.
درمان طرحواره بی اعتمادی
برای درمان طرحواره بی اعتمادی، بهترین راه مراجعه به درمانگر است. در این قسمت ما چند راهکار برای مقابله با این طرحواره ارائه می‌دهیم:
- اولین قدم در درمان این طرحواره، رویارویی با آن و پذیرش طرحواره است.
- در قدم بعدی که بهتر است به کمک طرحواره‌درمانگر صورت بگیرد، شما به کودکی خود باز می‌گردید و با هیجانات منفی آن دوره از زندگی روبرو می‌شوید. نکته مهم در این مرحله آن است که این بار خودتان را یک کودک ضعیف و آسیب‌پذیر نمی‌بینید؛ شما حالا قدرتمند هستید و می‌توانید در مقابل سوءاستفاده اطرافیان بایستید و از خود دفاع کنید.
- خودتان را مقصر هیچ‌کدام از بدرفتاری‌ها ندانید. شما تقصیری نداشته‌اید، شما یک کودک بی‌گناه بوده‌اید.
- دوستان خوب و قابل اعتمادی پیدا کنید و تلاش کنید بخشی از زندگی فردی خودتان را با آن‌ها در میان بگذارید.
- مراقب باشید در اعتماد کردن صفر و صدی عمل نکنید؛ بی‌اعتمادی شما نسبت به تمامی افراد توجیهی ندارد اما لازم نیست در مقابل به یک فرد تازه‌وارد، تمام اسرار خود را بگویید!
- با دوستان سوءاستفاده‌گر و بدرفتار قطع رابطه کنید.
- بدرفتاری با اعضای خانواده و نزدیکان خود را متوقف کنید.
- هرگاه علائمی از طرحواره خود در رفتارتان دیدید، رفتار را متوقف کنید و به آن از بیرون نگاهی بیندازید. نگذارید طرحواره شما را به الگوی تکراری برگرداند.
- برای قابل اعتماد بودن یک طیف از شماره 1، غیرقابل اعتماد تا شماره 10، کاملا قابل اعتماد در نظر بگیرید و افراد را در این طیف قرار بدهید. بعید است کسی نمره 1 یا 10 را بگیرد. اگر این اتفاق افتاد احتمالا تحت تاثیر طرحواره قرار گرفته‌اید.
- رفتارهای مخرب و توهین‌آمیز دیگران را توجیه نکنید.
- مهارت‌های تخلیه خشم را بیاموزید.
- هر انسانی که مرتکب اشتباه می‌شود لزوما سوءاستفاده‌گر نیست. بین اشتباه و آسیب عمدی تمایز قائل شوید و خطاهای دیگران را ببخشید.
- جمع‌آوری مدارک و شواهد باری اثبات خیانت‌کاری دیگران را کنار بگذارید!
- از دیگران سوءاستفاده نکنید زیرا این کار احتمال واکنش متقابل آن‌ها را افزایش می‌دهد.
3 رفتار مخرب افراد با طرحواره بدرفتاری بی‌اعتمادی و اصلاح آن‌ها
به‌طور کلی افرادی که در خانواده‌های ناامن بزرگ می‌شوند و طرحواره بی‌اعتمادی در آن‌ها شکل می‌گیرد 3 واکنش تکراری در برابر محرک‌های محیطی دارند:
1. واکنش اول: مطلق‌گرایی
0 و 100 دیدن همه‌چیز یکی از مشخصه‌های اصلی طرحواره بی اعتمادی است. افراد در کودکی در خانواده‌هایی بزرگ شده‌اند که مدام آن‌ها را مورد توهین و شماتت قرار می‌دادند و عزت نفس آن‌ها را تخریب کرده‌اند. (برای آشنایی با راهکارهای افزایش عزت نفس این مقاله را بخوانید.) به همین دلیل اعتماد کردن و دیدن نیمه پر لیوان برای این افراد سخت است. قدم بزرگی که برای مقابله با این واکنش می‌توان برداشت پذیرش این موضوع است که تجربیات گذشته مربوط به همان دوره بوده‌اند و محیط جامعه قرار نیست مشابه محیط خانواده باشد.
2. واکنش دوم: ذهن‌خوانی
افرادی که در کودکی مورد سوءاستفاده جسمی و جنسی قرار می‌گیرند احتمالا طرحواره بی اعتمادی بدرفتاری را در خود پرورش می‌دهند. این افراد همواره مطمئن هستند که دیگران قصد سوءاستفاده از آن‌ها را دارند بنابراین هیچ فرصتی به کسی نمی‌دهند تا خلاف این موضوع را ثابت کند. برای غلبه بر این واکنش، متوقف کردن ذهن‌خوانی و پیش‌گویی کردن درباره رفتار دیگران را پیشنهاد می‌کنیم.
3. واکنش سوم: گارد گرفتن
گارد داشتن در مقابل دیگران یا احتیاط متفاوت است. احتیاط یعنی پیش از هر اقدامی جوانب امر را بسنجیم و متناسب با آن رفتار کنیم. اما گارد گرفتن یعنی دور خودمان دیوارهای بلندی بکشیم و اجازه ریسک کردن به خود ندهیم. گارد در طرحواره بی‌اعتمادی معمولا در خانواده‌هایی شکل می‌گیرد که اوضاع داخلی آن نسبتا خوب و متناسب است اما همیشه تهدید خارجی نسبت به خانواده وجود داشته یا احساس شده است. پدر و مادر دائما درباره اعتماد به دیگران هشدار می‌دهند و فرزندانی بی‌اعتماد نسبت به جامعه تربیت می‌کنند. برای مقابله با این واکنش، بهترین کار پایین آوردن تدریجی گارد و اعتماد کردن مرحله‌ای به دیگران است.
کلام آخر
بی اعتمادی در کل یک ویژگی مثبت است. این ویژگی به ما کمک می‌کند کمتر آسیب ببینیم و منطقی‌تر تصمیم بگیریم. اعتماد بیش از حد به محیط اطراف می‌تواند ما را در بهترین حالت سرخورده و ناخشنود کند. بااین‌حال همین ویژگی مثبت اگر بیش از اندازه پرورش پیدا کند ممکن است زندگی شخص را تخریب کند.
ارسال نظر