سلامت روان بخشی اساسی در زندگی همه ماست. هر نقشی که در زندگی پذیرفته باشیم، پدر یا مادر، معلم یا مدیر، سلامت روان ما می‌تواند بر روی عملکرد خودمان، توانایی‌ها و نحوه مقابله با چالش‌هایمان و همین‌طور بر زندگی سایر افرادی که در ارتباط با ما هستند تاثیر بگذارد. سلامت روان رابطه تنگاتنگی با سلامت جسمانی و فیزیکی دارد و آن را تحت تاثیر قرار می‌دهد. بسیاری از بیماری‌های ظاهرا فیزیکی ما، ریشه‌های روانی دارند و تحت تاثیر عملکرد ذهنی ما قرار می‌گیرند. اضطراب، افسردگی، نگرانی بیش از حد نسبت به آینده و احساس ناامیدی همگی بر روی کارایی و بهداشت روان ما تاثیر می‌گذارند. برای پاسخ جامع‌تر به این پرسش که سلامت روان چیست مقاله جامعی را آماده کرده‌ایم و شما را به خواندن آن دعوت می‌کنیم.
سلامت روان چیست؟
سلامت روان مانند سلامت جسم، حالتی است که در آن روان ما بیشینه عملکرد خود را دارد و در بهترین وضعیت خود به سر می‌برد. بر اساس تعریف انجمن روانشناسی آمریکا (به انگلیسی: APA= American Psychological Association)، حالتی ذهنی که با بهزیستی عاطفی، سازگاری رفتاری و اضطراب کم و قابل کنترل همراه است را سلامت روان می‌گوییم.
افرادی که سلامت روان بالایی دارند روابط سازنده و سالمی را تجربه می‌کنند، بردباری بیشتری دارند و با چالش‌ها و مشکلات زندگی، به شکل موثرتری روبرو می‌شوند. این افراد از رفاه هیجانی، عاطفی، روانی و اجتماعی برخوردار هستند و می‌توانند اضطراب خود را کنترل کنند.
سلامت روان چه اهمیتی دارد؟
سلامت روان و جسم با یکدیگر در ارتباط هستند و می‌توانند بر روی هم تاثیر بگذارند. بنابراین شما هرقدر به سلامت فیزیکی خود اهمیت بدهید و برای تامین آن تلاش کنید، تا زمانی‌که از نظر روانی در شرایط سلامتی نباشید نمی‌توانید از بابت سلامت کلی خود مطمئن باشید. سلامت روان کمک می‌کند:
- با اضطراب به شکل موثرتری کنار بیایید،
- روابط خوب و سالمی را تجربه کنید،
- سلامت جسمانی خود را تضمین کنید،
- در جامعه رفتاری سازنده‌تر داشته باشید،
- نقشی موثر در زندگی خود و دیگران ایفا کنید
- و خود و پتانسیل خود را بهتر بشناسید.
چگونه سلامت روان خود را بهتر کنیم؟
در این بخش از مقاله به راهکارهایی اشاره می‌کنیم که برای ارتقا سلامت روان خود می‌توانید از آن‌ها استفاده کنید:
خودتان را بشناسید
شناخت خود و هیجانات فردی یکی از بزرگ‌ترین قدم‌هایی است که در مسیر ارتقا سلامت روان می‌توانید بردارید. شناخت و تشخیص هیجانات منفی مثل غم یا خشم به معنی سرکوب آن‌ها نیست بلکه شامل تشخیص، تجربه و پذیرش آن‌ها می‌شود. وقتی خود را بهتر بشناسید می‌توانید اهدافی واقع‌بینانه‌تر و مناسب‌تر برای خود تعیین کنید، با شناسایی نقاط ضعف خود، کمتر آسیب ببینید و مهارت‌هایی را پرورش بدهید که در آن‌ها استعداد و توانایی دارید.
خودتان را دوست داشته باشید
خودشفقتی موضوعی جدید در علم روانشناسی است که این روزها مورد استقبال روان‌شناسان و محققان قرار گرفته است. تحقیقات در این زمینه نشان می‌دهد خودشفقتی تاثیر قابل توجهی بر روی سلامت روان دارد. شما جز خودتان کسی را ندارید پس پیش از هر فرد دیگری به بهداشت روانی خودتان بپردازید و اولویت خود باشید.
به خودتان رسیدگی کنید
پیش از هر اقدامی تلاش کنید برای خود وقت بگذارید و خودتان را بیشتر بشناسید! فعالیت‌های جسمانی و روتین ورزشی کمک می‌کند اندامی متناسب‌تر، سلامت جسمانی بیشتر و زندگی شادتری داشته باشید. لازم به ذکر نیست که همه این عوامل عزت نفس و سلامت روان شما را بهبود می‌بخشند. یک فعالیت جسمانی لذت‌بخش با توجه به علایق و مهارت‌هایتان انتخاب کنید و آن را به عادت تبدیل نمایید.
همچنین به اندازه کافی بخوابید، غذای سالم مصرف کنید و مراقب جسمتان باشید. موادی که به‌عنوان غذا مصرف می‌کنید نقش قابل توجهی در سلامت جسمانی و روانی شما دارند. مصرف فست‌فود می‌تواند به‌مرور روان شما را تحت تاثیر قرار بدهد. همچنین کمبود ویتامین B12 احتمال ابتلا به افسردگی را تشدید می‌کند. روزانه یک فنجان قهوه بنوشید زیرا خواص ضدسرطان و ضد افسردگی دارد. اگر به دلیل وجود کافئین نمی‌توانید این نوشیدنی را استفاده کنید چای سبز را جایگزین نمایید.
روابط اجتماعی خود را بهبود بدهید
روابط اجتماعی خود و سالم، احساس ارزشمندی را در ما تقویت می‌کنند و این احساس به بهبود روان کمک می‌کند. به‌علاوه شما با پیدا کردن دوستان جدید، وقت گذراندن با خانواده یا دیدن آشنایان از حمایت عاطفی آن‌ها برخوردار می‌شوید و آن‌ها را مورد حمایت قرار می‌دهید. همچنین می‌توانید از تجربیات آن‌ها درس بگیرید و آموخته‌های خود را با دوستان و خانواده به اشتراک بگذارید.
بنابراین برای بهبود سلامت روان خود، زمانی را با خانواده بگذرانید. مثلا شام خانوادگی را به روتین روزانه تبدیل کنید. می‌توانید با همکاران خود وعده غذایی روزانه را صرف کنید یا در فعالیت‌های داوطلبانه و خیریه شرکت کنید. اجازه ندهید ارتباط با دوستان به فضاهای مجازی محدود شود.
مهارت جدید بیاموزید
آموختن مهارت‌های اصلی و مهم زندگی به شما این احساس را می‌دهد که از عهده هر چالشی بر خواهید آمد. در نتیجه اضطراب کمتری را تجربه می‌کنید و به خودتان بیش از قبل اعتماد خواهید داشت. اضطراب یکی از مهم‌ترین عوامل تهدیدکننده سلامت روان است. آموختن پخت یک غذای جدید، پذیرفتن مسئولیتی تازه در محیط کار و ساختن وسیله‌ای با دستانتان می‌تواند نمونه‌ای برای این مورد باشد.
بخشنده و بخشاینده باشید
دارایی‌های ارزشمند خود را با دیگران به اشتراک بگذارید و بخشنده باشید. بخشندگی لزوما به پول و صدقه محدود نمی‌شود. اگر مهارت خاصی دارید با آموزش آن به افراد نیازمند کمک کنید. زمان بیشتری به خانواده اختصاص بدهید و به آن‌ها در انجام امور کمک نمایید. بخشندگی احساسی مثبت و آرامش روانی و درونی برای شما به همراه دارد.
از سوی دیگر، بخشایندگی نیز گامی موثر در بهبود سلامت روان است. دیگران را ببخشید. خشم و کینه بیش از آن‌که به آن‌ها آسیب بزند روان شما را تحت تاثیر قرار می‌دهد. بخشیدن دیگران به این معنا نیست که باز به آن‌ها فرصت آسیب زدن به خودتان را بدهید. آن‌چه به آن نیاز دارید درس گرفتن از گذشته و رها کردن خشمی است که درون شما انباشته شده‌است.
مدیتیشن کنید
با تمرینات مدیتیشن و مراقبه تلاش کنید بر اینجا و اکنون تمرکز کنید و از لحظه لذت ببرید. فکر کردن درباره گذشته شما را افسرده می‌کند و اندیشه آینده همیشه با اضطراب همراه است. مراقبه و مدیتیشن یکی از راه‌هایی است که اضطراب را کم می‌کند و بر روی روان نقشی مثبت دارد.
قدردانی را فراموش نکنید
برای هر چیزی در زندگی می‌توانیم قدردان باشیم اما اغلب ما تا داشته‌هایمان را از دست ندهیم اهمیت و ارزش آن‌ها را درک نمی‌کنیم. شکرگزاری بابت کوچک‌ترین داشته‌هایتان را بیاموزید و از عزیزان و اطرافیان خود برای اینکه شما را همراهی و حمایت می‌کنند تشکر کنید.
یک قدم به جلو بردارید
در مقاله‌ای که پیشتر درباره اثر مرکب و تاثیر آن در تداوم و پشتکار منتشر کرده بودیم به اهمیت بر داشتن قدم اول برای موفقیت اشاره کردیم. مارتین لوتر کینگ می‌گوید شما می‌توانید زندگی خود را تغییر بدهید حتی اگر ندانید چطور و چگونه! تنها نیاز است که اولین قدم را بردارید. اگر می‌خواهید سلامت روان خود را ارتقا بدهید یک قدم در جهت آن بردارید.
بیشتر بخندید
قدیمی‌ها حتما چیزی می‌دانستند که گفته‌اند: «خنده بر هر درد بی‌درمان دوا است!» خندیدن می‌تواند سطح اضطراب شما را کم کند زیرا باعث ترشح اندروفین در مغز می‌شود و در نتیجه فعالیت دوپامین و سرتونین را افزایش می‌دهد. به همین دلیل دیدن فیلم‌های کمدی، برنامه‌های جمعی با دوستان و هر برنامه مفرح و شادی‌آور دیگر می‌تواند افسردگی و اضطراب شما را کنترل کند و بر سلامت روان‌تان تاثیر مثبت داشته باشد. برای اطلاعات بیشتر، مقاله شاد بودن و اهمیت آن در زندگی را بخوانید.
تفریح کنید
درست مثل یک توریست شهر خودتان را بگردید و جاذبه‌های آن را کشف کنید. در طبیعت راه بروید و از نور آفتاب برای تامین ویتامین D مورد نیازتان استفاده کنید. (ضدآفتاب فراموش نشود!) با جمعی از دوستان یا اعضای خانواده یک کار گروهی مثل آشپزی انجام بدهید. تحقیقات نشان داده‌است اغلب افراد در روزهایی که 6-7 ساعت را با خانواده یا دوستان خود سپری می‌کنند 12 برابر بیشتر احساس شادکامی را تجربه می‌نمایند.
از کجا بفهمیم سلامت روان ما دچار مشکل شده‌است؟
مشکلات روانی در 50% موارد تا 14 سالگی خود را نشان می‌دهند. یک‌چهارم افراد با اختلالات روانی نیز تا 25 سالگی علائم روانی را از خود بروز می‌دهند. این علائم اغلب به‌صورت خفیف شروع می‌شود و در اطرافیان یا خود فرد این احساس را به‌وجود می‌آورد که «انگار چیزی سر جای خودش نیست!» معمولا اولین علامت تغییرات خواب و اشتها است. سپس فرد علائمی از خلق ناپایدار، تکانش‌گری و کم‌تحملی را از خود نشان می‌دهد.
مشکلات روانی در حالت متوسط تا شدید خود بر روی عملکرد کلی فرد تاثیر می‌گذارند و در او بی‌تفاوتی و بی‌لذتی را به‌وجود می‌آورند. مشکلات ذهنی و ناتوانی در تمرکز از دیگر نشانه‌های مشکل و اختلال روانی است. فرد اغلب عصبی و تحریک‌پذیر است، رفتارهای غیرعادی دارد و در کار، تحصیل یا زندگی شخصی‌اش با مشکلاتی روبرو می‌شود. در چنین شرایطی هرچه سریع‌تر باید مداخله صورت بگیرد و از درمانگر کمک گرفته‌شود. اختلالات روانی در دوره ابتدایی شانس بیشتری برای درمان دارند.
بااین‌حال اغلب ما به مشکلات و اختلالات روانی دچار نیستیم و تنها میزانی از ناکارآمدی یا ناتوانی را در ابعاد مختلف زندگی خود مشاهده می‌کنیم. این میزان از ناتوانی با راهکارهایی که در قسمت قبلی گفته‌شد قابل بهبود و ارتقا است.
چهار بعد اصلی سلامت روان
سلامت روان چهار بعد اصلی دارد:
بعد اول سلامت روان: بعد ذهنی – روانی
افکار، هیجانات و نگرش ما بر روی سلامت روانمان موثر هستند. نمی‌توان نقش عملکرد ذهن را در سلامت و بهداشت روانی نادیده گرفت. اینکه در برابر اتفاقات بیرونی چه واکنشی نشان می‌دهیم، چقدر تاب‌آوری و سازگاری داریم و هیجانات خود را تا چه اندازه می‌شناسیم همگی زیرمجموعه این بعد از سلامت روان هستند.
دومین بعد سلامت روان: بعد اجتماعی
هرچه روابط پخته‌تر و امن‌تری را در زندگی تجربه کنیم روان سالم‌تری خواهیم داشت. به‌طور کلی حضور یک پایگاه اجتماعی حمایت‌گر و همراه می‌تواند بر کاهش اضطراب و افزایش رضایت از زندگی موثر باشد. در مقابل، افراد سمی و ارتباط با آن‌ها ممکن است اثرات منفی بر روی سلامت روان داشته باشد. بنابراین روابط اجتماعی، خانواده و میزان حمایت و هم‌دلی محیط اطراف با فرد، تا حدود قابل توجهی بر وضعیت روانی او موثر است.
بعد سوم سلامت روان: بعد جسمی
میزان خواب، تغذیه، زندگی فعال یا منفعل و رعایت بهداشت فردی همگی بر وضعیت روانی موثر هستند. جسم و روان ما در ارتباط هستند و از یکدیگر تاثیر می‌گیرند. فعالیت بدنی و سلامت جسمانی می‌تواند سلامت روان را پیش‌بینی کند. افرادی که روزانه زمانی را به تمرینات فیزیکی اختصاص می‌دهند عزت نفس بیشتری را تجربه می‌کنند؛ از سوی دیگر عزت نفس و افزایش آن ارتباط مستقیم با سلامت روان دارد.
آخرین بعد سلامت روان: بعد معنوی
معنویت چه به شکل افکار مذهبی چه انواع دیگر آن تاثیر مستقیمی بر سلامت روان دارد. افرادی که زندگی خود را معنادار می‌دانند و اهداف معنوی برای آن تعیین می‌کنند اغلب روان سالم‌تر و رضایت از زندگی بیشتری دارند. به‌علاوه هدفمندی بر روی افزایش اعتماد به نفس و کاهش اضطراب موثر است.
پاسخ به پرسش‌های متداول
در این مقاله در مورد وضعیت روانی و اهمیت آن صحبت کردیم و ابعاد آن را بررسی نمودیم. در انتهای این مقاله به چند پرسش متداول در این زمینه می‌پردازیم. شما می‌توانید سایر پرسش‌های خود را در زمینه سلامت روان در انتهای مقاله و قسمت نظرات عنوان کنید تا در اولین فرصت به آن‌ها پاسخ بدهیم.
آیا سلامت روان در طول زمان تغییر می‌کند؟
بله! شرایط روانی به تربیت دوران کودکی و عوامل ژنتیکی وابسته است اما چالش‌های مسیر زندگی، تجربیات فردی، نحوه رویارویی فرد با مسائل و مشکلات و اراده و تلاش او برای تغییر شرایط نامطلوب همگی می‌توانند سلامت روان را بهبود ببخشند یا تخریب کنند.
چه عواملی بر سلامت روان موثر هستند؟
عوامل متعددی می‌تواند اوضاع روان را پیش‌بینی کنند که در مقاله به اغلب آن‌ها اشاره شد:
- ژنتیک و شیمی مغز (عوامل بیولوژیکی)
- تجربیات زندگی، تروما، سابقه سوءاستفاده و ضربه روانی خصوصا در کودکی
- سوابق خانوادگی و شیوه فرزندپروری
- سبک زندگی، تغذیه، مصرف مواد مخدر، فعالیت‌های جسمانی و رژیم غذایی
- عادت‌های مثبت مانند مدیتیشن، شکرگزاری، مثبت‌اندیشی و تاب‌آوری
سلامت روان چه تفاوتی با بهزیستی روانی دارد؟
سلامت روان و بهداشت روانی دو واژه‌ای هستند که به‌عنوان ترجمه و معادل Mental Health به کار می‌روند. این دو عبارت تقریبا معنی یکسانی دارند اما با بهزیستی روانی یا بهزیستی عاطفی (Mental Well-Being یا Emotional Well-Being) متفاوت هستند. بهزیستی روانی – عاطفی به آگاهی و شناخت هیجانات، توانایی مدیریت و قدرت ابراز منطقی و به‌جای آن‌ها مطابق با سن فرد است.
درواقع بهزیستی یا رفاه روانی زمانی اتفاق می‌افتد که احساس خوبی درباره خود و زندگی‌تان داشته باشید. در مقابل سلامت روان ابعاد اجتماعی و جسمانی را نیز در بر می‌گیرد و بر نحوه تفکر، عملکرد و احساس ما تاثیر می‌گذارد.
آیا مشکلات سلامت روان قابل پیشگیری یا درمان هستند؟
بله! برای پیشگیری از مشکلات روانی می‌توان اعتماد به نفس را تقویت کرد، سازگاری و تاب‌آوری را آموخت و به سلامت روانی و جسمانی رسیدگی نمود. همچنین در صورت بروز مشکلات روان لازم است مشکلات را شناسایی کنیم، در صورت نیاز از یک درمانگر مجرب کمک بگیریم و سبک زندگی سالم را جایگزین نوع ناسالم نماییم. اگر مشکلات جدی‌تر باشند ممکن است درمانگر یا روان‌پزشک با تجویز دارو علائم را کنترل کند و اوضاع روان را بهبود ببخشد.
سلام و درود بر اساتید عزیز و ارجمند
بحث سلامت روان، بحث سرزندگی در زندگی هر شخصی هست و شما به زیبایی تمام این مسیر را به تصویر کشیده اید.
خدا حافظ و نگهدارتان باشد
مطلب مفید است.
بسیار عالی بود. ممنون از مقاله خوبتون.. خیلی کوتاه و مختصر و مفید بود. لذت بردم. پایدارباشید.